Palmesøndagsprosesjonen på Oljeberget. Foto: Inger Bakke Berge 2023
Eg har kome heim etter ein god og innhaldsrik påske i Jerusalem saman med Inger. Me har opplevd mykje flott!
Palmesøndag gjekk me saman med tusenvis av kristne frå heile verda i prosesjon over Oljeberget. Dette er ei årleg feiring av Jesu inntog i byen, ei hending som innleier påskeforteljinga i Det nye testamentet.
Dagen begynte for oss med gudsteneste og kyrkjekaffi saman med Den Danske Kirke i Jerusalem. Dei har gudstenester i det gamle Johanneskapellet i Redeemer Church i Gamlebyen. Me har hatt mykje glede av å bli kjent med denne kyrkjelyden, som var inkluderande og open for at me kunne delta i deira påskefeiring.
Etter gudstenesta gjekk me saman opp til Oljeberget. Prosesjonen starta frå Betfage kl 14.30 og me stod klare då folkemengda passerte ved Fadervårkyrkja på toppen av Oljeberget. Prosesjonen bestod av tusenvis av tilreisande pilegrimar saman med lokale kristne. Det var god stemning med flagg og fanar, song og musikk, smil og latter.
Etter ei tid gjekk me saman med våre nye danske venner inn i prosesjonen. Dei heldt seg samla ved hjelp av danske flagg og dei song danske og engelske salmar og songar. Ein del av repetoaret var heldigvis kjent for oss!
Prosesjonen gjekk seint vidare nedover dei bratte bakkane til Getsemane i Kedrondalen. Vidare gjekk me opp til bymuren rundt Gamlebyen og inn gjennom Løveporten.
Palmesøndagsprosesjonen går inn gjennom Løveporten. Foto: Arne Berge 2023
Det heile endte opp ved Betesdadammen og St Anna-kyrkja ca kl 16.45. Då hadde me altså gått i prosesjon i ca to timar. Palmesøndag blir aldri det same etter å ha opplevd dette!
Prosesjonen er ferdig, og me gleder oss over å ha fått delta!
Alle dei fire evangelistane fortel om då Jesus rei inn i Jerusalem på eit esel, og folket hylla han som Messias. Det er evangelisten Johannes som skriv konkret om palmegreiner, og det er dermed hans versjon som har gitt namn til palmesøndagen.
Johannes får på ein fin måte også fram at ingen heilt såg kva dei var med på då det skjedde. Men etter påsken, og spesielt i lys av Jesu oppstode frå dei døde, såg disiplane stadig nye samanhengar mellom Jesu liv og det som var skrive om han i dei heilage skriftene. Johannes skriv:
12 Dagen etter fekk den store folkemengda som var komen til høgtida, høyra at Jesus var på veg inn i Jerusalem. 13 Då tok dei palmegreiner og gjekk ut for å møta han, og dei ropa: Hosianna! Velsigna er han som kjem i Herrens namn, Israels konge! 14 Jesus fann seg eit ungt esel og sette seg på det, som det står skrive:
15 Ver ikkje redd, dotter Sion! Sjå, kongen din kjem, ridande på ein eselfole. 16 Dette skjøna ikkje læresveinane med det same. Men då Jesus var opphøgd i herlegdom, hugsa dei at dette var skrive om han, og at folket hadde helsa han på denne måten.
Det er nå i august 2022 ti år sidan første gong Inger og eg gjekk turløypa Jesus Trail. Sidan har det blitt mange vandringar i Galilea.
Jesus Trail er ein 65 km lang vandring frå Nasaret til Kapernaum. Den går i eit landskap der Jesus sjølv gjekk. Dersom du går heile turen, vil du normalt bruka 4-5 dagar. Det er også mogleg å gå delar av løypa. Det er dessutan lurt å setja av tid til å utforska Nasaret før turen og å vera (minst) ein dag ved Gennesaretsjøen etter turen. Bildet frå Arbelfjellet er frå ein av turane på Jesus Trail.
Det er ei spesiell oppleving å oppleva eit land og kulturen der til fots. Me ser andre ting enn når me er i bil eller buss. Me kjenner lukter, treff menneske, ser blomar og tre på nært hald. Stien er merka og går i naturen og delvis i bebygde område. Me er innom forskjellige landsbyar, heilagdomar og arkeologiske utgravingar. Det er mykje interessant å sjå.
Eg las første gong om Jesus Trail på nettet i 2008. Inger og eg hadde då vore mange gonger i Israel, men aldri på fottur. Så dette skapte interesse!
Sommaren 2012 var første gong me fekk høve til å ta turen, og det blei altså tur i august. Ikkje optimalt, og eg ville aldri gjort det igjen på denne tida av året. Me gjennomførte så vidt i veldig varmt ver. Nettsida til Jesus Trail seier at ein på grunn av varmen ikkje bør gå turen i perioden juni – september!
Første gong gjekk Inger og eg åleine. Sidan har me gått denne turen som reiseleiarar for norske turgrupper. Me har også gått delar av turen på nytt åleine, når me har vore på ferie i Israel. Eg vil anbefala å vera med på gruppetur eller bruka ein lokalkjent operatør på slike turar. Ein treng ikkje nødvendigvis guide på vandringa, men det er lurt å få hjelp av lokale folk med gode råd og bestilling av overnatting, transport av bagasje med meir.
Her er eit par bilde frå gruppeturar i totalt ulike terreng som me møter på Jesus Trail.
Under Arbelklippene. Foto: Arne Berge 2019Frå Nakhal Arbel. Foto: Arne Berge 2017
Når Inger og eg har med oss ei gruppe på vandringa, har eg ansvar for forkynning og undervisning. Eg syns det er flott å få formidla bibelkunnskap som er «jordfesta» i den bibelske geografien og historia. Det neste bildet er tatt i ein slik formidlingssituasjon, på Hattins Horn. Her er det god utsikt over store delar av Galilea. På bildet skimtar me Gennesaretsjøen langt nede i bakgrunnen.
Frå Hattins horn. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Vil du finna ut meir om Jesus Trail? Du kan sjå fleire bilde og lesa det eg har skrive gjennom ti år her på bloggen i kategorien Jesus Trail. Noko av det første eg skreiv i denne kategorien, var eit relativt fyldig referat frå turen i 2012, sjå her.
Inger på veg oppover i det grøne landskapet i Pyreneane. Foto: Arne Berge 2019
Det blir ingen pilegrimstur i Spania nå i 2020. Men eg har rikeleg med bilde og andre minne frå turen i fjor, også stoff som eg hittil ikkje har skrive om her på bloggen.
I desse dagane er det eit år sidan Inger og eg gjekk over Pyreneane i juli 2019. Dette var eitt av høgdepunkta på pilegrimsturen sist sommar. Men det blei likevel ikkje at eg skreiv om denne strekninga på bloggen. Eg prioriterte å skriva om vandringa fram til Saint-Jean-Pied-de-Port, som langt færre pilegrimar får med seg, og så innhenta sikkert kvardagen meg. Nå tar eg fram igjen desse minna.
For oss var det å koma fram til den gamle pilegrimsbyen ved foten av Pyreneane, avslutninga på ei ca 75 mil lang vandring i Frankrike, fordelt over fire feriar. Les om vandringa i Frankrike i notatet Pilegrimsvegen Via Podiensis.
Men turen gjekk altså vidare, over Pyreneane og inn i Spania. Me heldt fram eit par dagsetappar i Spania før me reiste heim.
Det kjem fleire bilde frå turen over fjellet lenger nede i notatet.
Veret kan vera mildt sagt skiftande i desse fjella. Me var heldige og hadde ein flott tur med behageleg temperatur og god sikt. Det vil seia, det var i høgda me kan kalla temperaturen behageleg. I låglandet var temperaturen uvanleg høg.
Pilegrimsvegane går normalt ikkje til fjells. Som pilegrimar held me oss meir der folk bur og i kulturlandskapet. Me er ofte innom landsbyar, av og til innom større byar. Men så hender det sjølvsagt at naturen krev at me må over fjellparti for å koma vidare mot målet. For dei som går dei lange løypene mot Santiago de Compostela frå denne delen av Frankrike, er turen over Pyreneane ein slik fjellovergang.
Løypa me gjekk, blir kalla Napoleonsruta. Rett og slett fordi Napoleon skal ha brukt denne ruta over fjellet under felttoget mot Spania og Portugal på begynnelsen av 1800-talet.
Napoleonsruta går frå Saint-Jean-Pied-de-Port (180 moh) i Frankrike til Roncesvalles (900 moh) i Spania. Det høgaste punktet på løypa er 1429 moh. Dette er i dag den vanlegaste ruta å gå for dei som går denne pilegrimsvegen. Men det finst også eit alternativ i Valcarlosruta.
Me hadde høyrt mykje om kor hard fjellovergangen skulle vera. Opplevinga er nok ganske veravhengig, og me var som sagt heldige.
Me hadde dessutan planlagt turen slik at me tok den første delen av stigninga på ettermiddagen dagen før me skulle heilt over fjella. Dei fleste pilegrimane overnattar i Saint-Jean. Me hadde heller berekna å ha lunch der og hadde bestilt overnatting på eit gjestehus i landsbyen Honto, eit stykke oppe i bakkane. Det var ei god løysing. For oss blei turen over Pyreneane ein flott etappe på pilegrimsvegen!
Me tok oss god tid i den historiske pilegrimsbyen Saint-Jean. Byen har ca 1500 innbyggarar og den har pilegrimskontor, sportsbutikk, kyrkje og mange restaurantar. Altså alt det me kunne trenga for ein lang pause før fjellovergangen.
På ettermiddagen gjekk me opp bakkane til overnattingsstaden Ferme Ithurburia. Dette var ein flott stad med nydeleg utsikt tilbake mot det franske landskapet der me hadde gått i dei siste dagane.
Ferme Ithurburia, Pyreneane. Foto: Arne Berge 2019Utsikt frå Ferme Ithurburia. Foto: Arne Berge 2019
Neste dag starta me tidleg på morgonen, og det gjekk bratt oppover på smale gardsvegar omkransa av blomar og dyr. Etter ei stund kom me til Orisson. Der ligg det siste herberget på vegen til fjells. Her hadde eg sjølvsagt kaffi.
Morgonstemning i Orisson, Pyreneane. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Vidare følgde me vegar og stigar til fjells i ein heilt fantastisk natur!
Over oss såg me ofte store fuglar som såg ut som ørn. Ein medvandrar fortalde at det var gribbar (åtselgribb/egyptisk gribb) og at dei har eit vingespenn på 170 cm! Me syns dei store fuglane var eit flott syn!
Elles såg me helst husdyr på beite, først og fremst saueflokker. Og sidan Inger har eit nært forhold til sauer og det er lettare å få tatt gode bilde av sauene enn av gribbane, kjem det her eit par sauebilde.
Saueflokk i Pyreneane. Foto: Arne Berge 2019
«Markene kler seg med sauer …» (Sal 65,14). Eg syns dette poetiske uttrykket frå Salmane i Det gamle testamentet passar veldig godt til bildet over. Den gamle salmen handlar elles om mykje meir enn sauer. Den er ein lovsong til Gud for alle velsigningane i naturen, først og fremst for vatnet si store tyding. Og vatn er det mykje av i Pyreneane; det er derfor fjella er så grønkledde.
Det neste sauebildet viser koss sauene gjekk på beite, også langs vegen.
Frå Pyreneane. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Men som pilegrim har eg vanlegvis meir kontakt med menneske enn med dyr. Ei viktig side ved slike turar er å vera open for nye menneske. På pilegrimsvegen er det lett å koma i kontakt med andre som er på vandring. Det er eit internasjonalt miljø, folk har ofte felles interesser og er positivt interesserte til meir enn overfladisk kontakt. Denne dagen blei me kjent med Marco frå Brasil. Me hadde følge med han ein del av dagen, gjekk og prata saman, hadde fleire pauser saman, blant anna ved ein varebil som fungerer som salsbod langt oppe i fjellheimen.
Denne bilen som mest dagleg står parkert oppe i fjellet, hadde me høyrt om på førehand. Pilegrimskontoret i Saint-Jean fortalde om den, men sa at me ikkje kunne stola på at den ville vera der. Det heile er visst avhengig av éin mann som køyrer opp frå bygda og sel frukt og drikke til pilegrimane som passerer. Ein populær pauseplass!
Det er mange kristne symbol og markeringar langs pilegrimsvegen. Først og fremst er me ofte innom kyrkjer og kapell. Me ser også ofte ulike kors som er sett opp langs løypa. Og av og til passerer me andre typar monument, som Jomfruen av Orisson som står her i Pyreneane. Kyrkjer er det sjølvsagt lite av på fjellovergangen, men denne Mariaskulpturen står der, langt over 1000 moh. Den er visstnok frakta hit den lange vegen frå Lourdes.
Jomfruen av Orisson. Foto: Arne Berge 2019
Det neste bildet er tatt enda lenger oppe. På dette tidspunktet trudde me at me hadde nådd toppen. Det viste seg likevel at det ennå var eit stykke igjen til det høgaste punktet. Me var framleis i Frankrike. Og heile tida let me oss fascinera av dei grøne fjella.
Frå Pyreneane. Foto: Arne Berge 2019
Riksgrensa er ved Rolandskjelda. Grensa er mest ikkje markert, og faktisk oppdaga me ikkje at me hadde kome inn i Spania, før me hadde passert. Me hadde vore for opptatt med å drikka vatn!
Då me kom fram til sjølve toppunktet, Col Lopoeder på 1429 moh, opna verkeleg det spanske landskapet seg for oss.
Col Lopoeder, 1429 moh.
Herfrå er det 500 meter bratt nedstigning i skog. Det er to vegar å gå. Me gjekk den brattaste. Kjem eg nokon gong tilbake til desse fjella, og det ville ikkje vera meg i mot, så vil eg gå den andre løypa ned til Roncesvalles! Den er ikkje så bratt og det er også den som blir anbefalt frå pilegrimskontoret.
Skjelvande i beina kom me utpå ettermiddagen fram til Roncesvalles. Dette er ein historisk landsby som ligg ganske for seg sjølve inne i store skogar, ca 900 moh. Her er det spisestadar, kyrkjer, museum og klosterhotell. Eg trur det er få som bur fast i landsbyen, for det er meir vanlege bustadar i den vesle byen Burguete som ligg 3 km unna. Der er det også fleire overnattingsstadar. Me passerte denne byen på vandringa neste morgon.
Kulturhistorisk sett er Roncesvalles (fransk: Roncevaux) knytt til den berømte tradisjonen om Roland, som var Karl den stores hærførar på 700-talet og som fall i eit slag i dette området i 778. Den mytiske forteljinga om heltemotet hans har blitt ein del av den europeiske litteraturkanon gjennom diktet Rolandskvadet.
Me hadde ei svært god overnatting i Roncesvalles, på hotellet som framleis er relativt nyinnreia i bygningane etter eit gamalt og stort kloster. Tidlegare budde pilegrimane her i ein stor sal med 100 senger! Det var dette overnattingstidbodet som blei skildra i filmen The Way (2010), som har handlinga si frå ei pilegrimsvandring til Santiago de Compostela.
Klosterhotellet i Roncesvalles. Foto: Arne Berge 2019
Frå vandringa på Jesus Trail. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Eg var tidlegare i haust på ein elleve dagars tur i Israel og dei palestinske områda. Inger og eg var reiseleiarar for gruppa som deltok på turen Jesus Trail og Jerusalem 2019.
Det er ei spesiell oppleving å oppleva eit land og kulturen der til fots. Me ser andre ting enn når me er i bil eller buss. Me kjenner lukter, treff menneske, ser blomar og tre på nært hald. Vandringa på Jesus Trail, ei merka turløype i Galilea, har derfor blitt ein viktig del av programmet på mange av turane våre. Jesus Trail går i eit terreng der Meisteren sjølv gjekk.
På slike turar har eg ansvar for forkynning og undervisning, saman med dei ulike guidane som me samarbeider med. Eg syns det er flott å få formidla bibelkunnskap som er «jordfesta» i den bibelske geografien og historia. Det neste bildet er tatt i ein slik formidlingssituasjon, på Hattins Horn. Her er det flott utsikt over store delar av Galilea. På bildet skimtar me Gennesaretsjøen langt nede i bakgrunnen.
På Hattins Horn. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Det var nå fjerde gongen me gjekk denne turen, med litt ulike variantar frå gang til gang. Me budde på kristne arabiske gjestehus og på jødiske kibbutzhotell. Det israelske samfunnet er verkeleg samansett!
Dagane i Jerusalem og området rundt byen inneheldt også mange besøk på stadar og i kyrkjer som er knytt til den bibelske historia. På det neste bildet står eg på det flotte utsiktspunktet på Oljeberget, med Jerusalem bak meg.
På Oljeberget. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Me fekk også oppleva Yom Kippur, den store forsoningsdagen, i Jerusalem. Dette er ein viktig heilagdag i den jødiske kalenderen og då stansar heile det jødiske israelske samfunnet opp. Me kan f eks gå midt i gata i det som elles er travelt trafikkerte vegar.
Stille gater i Jerusalem under Yom Kippur. Foto: Arne Berge 2019
Her er eit kort resyme av programmet på denne turen:
Reisedag
Morgonbad i Middelhavet. Deretter reise til Nasaret med Nazareth Village og kyrkjebesøk i Bebudelseskyrkja. Nokre tok også turen innom den gresk-ortodokse St. Gabriels kyrkje.
Vandring på Jesus Trail frå Kana til Kibbutz Lavi.
Vandring på Jesus Trail frå Kibbutz Lavi over Hattins Horn, innom Nebi Shueib, ned Duedalen til Magdala. Transport til Kibbutz Ginosar.
Morgon på Mount of Beatitudes. Busstur ned Jordandalen, innom Qasr-al-Yahud (Jesu dåpsstad etter tradisjonen) og vidare til Jerusalem.
Vandring omkring i Jerusalem, hovudsakleg i Gamlebyen der me gjekk gjennom dei fire kvartera; det armenske, det jødiske, det muslimske og det kristne kvarteret. Me var ved Vestmuren, me gjekk delar av Via Dolorosa, og me besøkte Golgata og Jesu grav i Gravkyrkja. Me var også i Gravhagen i Aust-Jerusalem; der hadde me nattverdgudsteneste.
Besøk på Caspari Center, Den Norske Israelsmisjons studie- og ressurssenter i Jerusalem. Deretter besøk i holocaustmuseet Yad Vashem. Så drog me til den eldste delen av Jerusalem; Davidsbyen. Her gjekk dei fleste av oss gjennom Hiskias tunnell og dei andre interessante tunnellane. Me kom opp til Jerusalem Archaelogical Park og såg på gater frå Jesu tid og dei store trappene på sørmuren av tempelplassen. Lysshowet The Night Spectacular om kvelden.
Utsiktspunkt på Oljeberget, kyrkja Dominus Flevit og vidare ned bakkane til Getsemane med Alle Nasjonars kyrkje. Samling i den avlukka hagen. Deretter buss til Qumran ved Dødehavet der Dødehavsrullane blei funne. Dagen blei avslutta med bading i Dødehavet.
Dagstur til Betlehem. Me besøkte Det Palestinske Bibelselskapet, og var deretter i Fødselskyrkja som er bygd over Jesu fødestad. På ettermiddagen var me på «hyrdemarkene» og konsentrerte oss om koss me skal forstå forteljinga om Jesu fødsel.
Pilegrimsvegen frå Le Puy-en-Velay i retning Santiago de Compostela
Det er mange som går på pilegrimsvandring til Santiago de Compostela. Dei fleste begynner i den franske byen Saint-Jean-Pied-de-Port like ved Pyreneane eller ein stad langs caminoen i Spania. Men det er også eit nett av pilegrimsvegar gjennom Frankrike og for så vidt heile Europa, og mange av desse samlar seg i Saint-Jean-Pied-de-Port der dei går saman i retning den berømte Camino Francés gjennom Nord-Spania til Santiago.
Eg har nyleg avslutta ei etappevis vandring på Via Podiensis, pilegrimsvegen som går frå Le Puy til Saint-Jean. Bildet over er tatt eit tidlegare år nær landsbyen Faycelles. Her er det flott utsikt over Lot-dalen. Turane har gått saman med Inger, kona mi. Me vil gjerne anbefala andre å legga ut på ei lengre pilegrimsvandring, og start gjerne i Le Puy-en-Velay! Om ein ikkje har høve til å ta alt i eitt, er det fullt mogleg å gå turen etappevis slik me gjer det, – og bruka feriar i fleire år på prosjektet.
Dette kartet viser dei viktigaste pilegrimsvegane i Frankrike, frå Paris, Vézelay, Le Puy og Arles (kart: Wikimedia Commons).
Slike turar består av masse friluftsliv, god mat, opne kyrkjer, kaffipauser, kontakt med andre pilegrimar, besøk i mange små landsbyar langs vegen, spennande vertshus og (meir eller mindre) kontakt med vertskapet der me overnattar. Ei lang pilegrimsvandring inneheld sjølvsagt både slit og gode opplevingar, men absolutt mest av det siste. Me syns det er ei herleg form for friluftsliv!
Via Podiensis er ca 740 km lang. Me delte vandringa på 36 dagsetappar på ca 20 km, fordelt på fire feriar. Det opplevdes absolutt som å nå eit foreløpig mål å koma til den flotte pilegrimsbyen Saint-Jean-Pied-de-Port, men det endelege målet er sjølvsagt Santiago de Compostela. Vegen vidare går over Pyreneane og gjennom Nord-Spania. I Saint-Jean var me halvvegs på vegen til Santiago, som er ca 1500 km lang frå Le Puy. Inger og eg fekk også med oss dei første dagsetappane av caminoen i Spania, før me reiste heim for denne gongen.
Det var mange høgdepunkt undervegs, ikkje minst knytt til interessante stadar me overnatta. Sjølv syns eg gamle befesta småbyar er veldig fascinerande, f eks Auvillar og Navarrenx. Vandringa i fjellområdet Massif Central den første veka etter Le Puy var også flott.
Det er mogleg å finna overnattingsstadar i alle standardar, frå enkle pilegrimsherberge (Gîte communal) til hotell. Me har brukt heile spekteret, men overnatta mest på såkalla Chambres d´hôtes, det vil seia små private vertshus. Dette er gjerne gamle hus som er renovert i ein personleg stil. Her kunne me normalt få halvpensjon, og middagen var då ofte saman med vertskapet.
Den mest minneverdige overnattinga var nok heime hos Rose-Marie og Rainer A. Jehle i mellomalderbyen Morlanne. Rainer er tysk kunstnar som har budd lenge i Frankrike. Me var dei einaste gjestane og fekk ein heilaften saman med dette flotte paret. Rainer har eit prosjekt som Inger fekk bli med på; han gir pilegrimane som bur der eit lite kunstverk som han ønsker skal berast synleg på pilegrimsvegen. Derfor kallar han dette med eit smil for ei vandreutstilling! Det han ønsker tilbake, er bilde av kunsten på vegen og helst også ute i naturen på heimstaden vår. Det blei ein del bilde av bildet undervegs, blant anna det som kjem under her. Og etter at me kom heim, har me vore på Orrestranda og tatt bilde av kunsten i sanddynane her på Jæren.
«Vandreutstilling». Foto: Arne Berge 2019
Her er nokre glimt frå Saint-Jean-Pied-de-Port:
Jakobsporten inn til Saint-Jean-Pied-de-Port. Foto: Arne Berge 2019Av 57.881 registrerte pilegrimar i byen i 2018, kom 196 frå NorgeSaint-Jean-Pied-de-Port. Foto: Arne Berge 2019Kyrkjebesøk i Saint-Jean-Pied-de-Port. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Eg har fleire gonger dei siste åra vore innom utgravingane etter den historiske byen Zippori/Sepphoris i Galilea, blant anna som viktig plass for ein lang og god pause når eg går pilegrimsvandring på Jesus trail. Sjå bilde av landskapet her.
Nå les eg om eit nytt arkeologisk funn på staden; det er funne restar etter to interessante vinpresser frå bysantinsk tid. Arkeologen som uttaler seg, meiner dette er eit teikn på omfattande vinhandel i byen i denne perioden (4. til 7. hundreår). Funna er gjort nede i dei store sisternene like utanfor byen. Eg har tidlegare skrive om desse sisternene her: Sisternene i Zippori.
Her kan du lesa ein artikkel i The Times of Israel (10.06.2018) om funnet og sjå bilde av vinpressene:
Zippori / Sepphoris har ei rik historie gjennom forskjellige historiske epoker. Herodes Antipas bygde den opp på nytt som hovudstad i riket sitt på Jesu tid. Og artikkelen i The Times of Israel omtaler den bysantinske tida i byen slik: «Tzippori was home to a flourishing mixed pagan, Christian and Jewish community during the 4th-7th centuries CE.»
Archaeologists believe they can connect a peculiar Talmudic story about the Sanhedrin head questioning the need for a fast day to a recently excavated site in a national park
Eg kom i går (27.05.2017) heim frå ein ny flott vandretur i Galilea. I tida fram mot turen laga eg ein bildeserie frå tidlegare vandringar i dette landskapet. Eg avsluttar nå serien med ei oversikt over bilda.
Den merka løypa Jesus Trail går frå Nasaret til Kapernaum. Det siste bildet i serien er tatt frå Arbelfjellet og viser terrenget fram mot Kapernaum.
Kva slags turutstyr brukar me viss me skal gå fottur i Galilea? Det spørsmålet har eg fått frå folk som syns det ville vera fint å vera med på pilegrimsvandring på Jesus trail. Og koss er terrenget?
Terrenget på Jesus trail er stort sett veldig lett; mykje grusvegar og elles gode stiar. Dessverre også noko asfalt. Det er lett å finna fram; løypa er godt merka. Dette bildet er frå dag 2 på Jesus trail, mellom Kana og Kibbutz Lavi. Den fire dagar lange turen går gjennom landbruksområde og småbyar, skog, hei og fjell. Dei brattaste motbakkene er faktisk i gamlebyen i Nasaret, der me går oppover i trappar mellom gamal bebyggelse. Når me går oppom Arbelfjellet, er det ein bratt sti ned i Duedalen med fantastisk utsikt over Gennesaretsjøen.
Eg har gått mykje på fjellstøvlene mine, som på bildet her. Men etter at dette bildet blei tatt i 2012, har eg gått over til lettare midi-tursko. Det er også fullt mogleg å gå i gode joggesko, for terrenget er normalt heilt tørt bortsett frå om vinteren.
Eg likar å gå med stavar når eg går lengre turar. Men det er det jo dei færraste som gjer. Og om ein ikkje har gått med stavar på turar i Norge, er det neppe nokon grunn til å gjera det på Jesus trail.
Sjølv om det er varmt, bør ein ha med seg klær som dekker skuldrane og knea. Dette fordi me er innom heilage stadar for ulike religionar. Elles er dagstursekk, vatn, solbriller og noko å ha på hovudet viktig turutstyr. Altså ikkje noko spesielt i forhold til andre turar.
Kapellet Sainte Germaine de Baradieu er eitt av dei mange flotte kapella me var innom på pilegrimsvandringa i Frankrike. Kapellet ligg ca 10 km før Condom.
Dette kapellet ligg inne i ein skuggefull hage. Det er ein god pauseplass, anten ein er ute etter sol eller skugge. Me hadde fint ver denne dagen, men det var ikkje varmare enn at me syns det var godt å sitja i sola i grasbakken utanfor hagemuren.
Kapellet er visstnok frå 12.-13. hundreår og det er bygd over restar av eit tidlegare kloster som blei øydelagt av normannarane. Det er fint restaurert med mange vakre detaljar både innandørs og utandørs.
Saman med eit oppslag med ein historisk tekst knytt til staden (dessverre bare på fransk), fann eg denne skissa over kapellet med hage og kyrkjegard.
Me har lært oss at det normalt er vatn å finna på ein kyrkjegard, og her var det som vanleg (heldigvis) merka med Eau Potable – drikkbart vatn.
Eg tar med enda eit par av bilda våre frå denne staden. Utanfor hagemuren var det flott med fargerike blomar. Og då me la ut på vandringa vidare, stod eit kors i vegkanten og forkynte lågmælt om Han som er kyrkja sin herre.
Le Gers er eit landleg og tynt befolka distrikt i sørvest-Frankrike. Her er det mykje jordbruk. Inger og eg gjekk årets etappe (2016) av pilegrimsvegen til Santiago de Compostela ved pinsetider, og me brukte snaue seks dagar på å gå gjennom Departement du Gers, frå den vakre landsbyen St. Antoine til småbyen Barcelonne-du-Gers.
The Gers is often referred to as amongst the least densely populated, or most rural, areas in all of Western Europe. (Sitert frå Wikipedia 02.06.2016)
Me las ein stad at den lokale leiinga i Le Gers har lagt ekstra mykje arbeid i å laga gode stigar der pilegrimsruta GR65 følgjer større vegar. Det stemmer! Me har derfor gått relativt lite på asfalt desse dagane. Me sende mang ein venleg tanke til bøndene som har avsett jord til stigen, ofte inne i kanten av åkrar og eng, jfr det første bildet. Håper dei har fått kompensasjon for dette!
Me gjekk gjennom enorme område med vinranker. Her blir det mykje druer seinare i år. Det neste bildet viser litt av ein vingard, med eit gamalt steinkors som stod i vegkanten.
Mange av landsbyane og småbyane var herlege stadar der me gjerne kunne hatt meir tid. Som eksempel viser eg nokre bilde frå St. Antoine, ein flott idyll. Vegen inn i landsbyen gjekk gjennom ein gamal portal.
Her i St. Antoine hadde me lang pause med den gode kombinasjonen kyrkjebesøk og kafebesøk. Me sikra oss påfyll og nye krefter med mat, kaffi, kald drikke og nokre pinsetankar frå Henrik Syse si bok Med andakt.
Rundt oss låg det gamle og flotte hus, som dette på det neste bildet.
Overnattingsstadane våre låg i landsbyar og småbyar som alle var mindre enn Bryne. Dei viktigaste småbyane var Lectoure, Condom, Eauze og Nogaro. Då me kom fram til Aire-sur-l´Adour der denne etappen av vandringa vår slutta, var me også så vidt komne ut av Le Gers.
Departement du Gers, eller Le Gers, er merka av på dette Frankrikekartet. Som du ser, nærmar me oss Pyreneane og Spania. Det er bare litt meir enn ei vekes vandring igjen. Den turen blir tidlegast neste år. Men eg har framleis meir å fortelja frå årets etappe på pilegrimsvegen. Det kjem derfor meir ein annan dag 🙂
Sjå avsluttande notat etter pilegrimsvandringa i retning Santiago de Compostela, frå Le Puy-en-Velay til Saint-Jean-Pied-de-Port: Pilegrimsvegen Via Podiensis i Frankrike.
Eg blei veldig begeistra for den historiske småbyen Auvillar som ligg på ei høgde over Garonne-elva. Staden presenterer seg som ein gamal oksitansk handelsby. I dag har den ca 1000 innbyggjarar, tidlegare har den vore større.
Her var det mykje å sjå. Heldigvis kom me fram tidleg på ettermiddagen etter ein relativt kort dagsetappe på pilegrimsvandringa vår.
Den historiske juvelen i byen er utan tvil den sirkulære torghallen frå første halvdel av 1800-talet. Hallen står sentralt på eit torg som er forma som eit triangel, Place de la Halle. Dei gamle bygningane har fine arkadar ut mot plassen. Sjølve torghallen er omkransa av 20 søyler som skal vera i toscansk stil. Eg syns det er vakkert!
Hallen har vore ein stad for kornhandel. Den inneheld framleis gamle mengdemål for denne handelen; mål i stein frå mellomalderen og i metall frå tida då hallen blei bygd. Guideboka seier at sjølve bygningen er frå mellomalderen. Det er ikkje korrekt. Men det skal tidlegare ha stått ein eldre rektangulær torghall på staden, og den kan eventuelt ha vore så gamal.
Me budde på vertshuset Le Baladin på Place de la Halle. Den gamle bygningen var heilt overgrodd av eføy. Innreiinga hadde mange spesielle og stilfulle detaljar. Det mest originale var nok spisesalen, som var utsmykka med gamle gjenstandar, mange av dei montert opp-ned på veggar og i taket. I eit hjørne hang det for eksempel eit piano ned frå taket. Den gamle gardintrappa som blei brukt som skostativ for skitne tursko i entreen, var ikkje dum, den heller.
Studer bilda under og bli i godt humør!
Det gamle huset på det neste bildet, ligg i bakken opp til torget frå hamna nede ved Garonne-elva. Eg syns slike hus er flotte å sjå på og blir imponert over koss mange hus er tatt vare på.
Slik kunne eg ha halde fram med fleire bilde, for eksempel av kyrkja, klokketårnet og utsiktspunktet i byen. Det får halda med dette. Men eg kan jo til sist nemna at byen er stolt av å vera heimstad for trubaduren Marcabru (ca 1110-1150). Han er blant anna kjent for å ha forfatta nokre av dei eldste pastoralar som finst. Det er mykje og interessant kulturhistorie å finna langs pilegrimsvegen!
Auvillar er med i organisasjonen Les Plus Beaux Villages de France (dei vakraste landsbyane i Frankrike). Me har på tidlegare etappar på pilegrimsvegen også vore innom nokre andre av dei 153 landsbyane i organisasjonen.
Den første dagen av pilegrimsvandringa vår i 2016, gjekk me lenge langs den vakre Canal des Deux Mers. Her kan ein reisa med båt frå Middelhavet til Atlantarhavet, på eit system av elvar og kanalar som er bundne saman.
Kanalen frå Middelhavet til Garonne-elva ved Toulouse heiter Canal du Midi og blei bygd på 1600-talet. Den strekninga me gjekk langs, er nyare og den følgjer stort sett sett Garonne i retning mot Bordeaux nær Altantarhavet. Namnet Canal du Midi blir også brukt om heile kanalsystemet frå Middelhavet til Atlantarhavet, altså synonymt med Canal des Deux Mers.
Me følgte kanalen i ca 13 km vestover frå Moissac, ein liten by som ligg ved den grønne delen av kanalen på kartet. Turvegen langs kanalen var dessverre stort sett asfaltert, men me syns det var fint å gå her likevel. Det skjedde også heile tida noko på kanalen. På det neste bildet ser me på ein båt som ventar på å koma gjennom slusene. Det var mange blomsterkasser på denne båten, og mens dei venta her, gjekk mannen i land og plukka roser til kona.
Den merka løypa GR 65 forlet kanalen nokre km og gjekk i eit kupert skogsterreng eit stykke unna. Men me fekk tips frå vertshuseigaren i Moissac om at dei fleste pilegrimane følgte kanalen også denne strekninga. Guideboka The Way of Saint James la også opp til at me burde gå slik.
Då me kom til landsbyen Malause, tok me ein liten avstikkar inn til sentrum for å kjøpa mat. Me har funne ut at plassen utanfor kyrkja er «sentrum» i franske landsbyar, så det er bare å peila seg inn på kyrkjetårnet. Her fann me heldigvis ein open landhandel og kjøpte brød og ost. Bildet viser kyrkjetårnet og krusifikset utanfor kyrkja.
Me passerte fleire små slusar. Det siste bildet viser slusa ved Pommevic, rett før me skulle svinga av og forlata kanalen. Etter dette gjekk løypa sørvestover mot den historiske byen Auvillar, der me skulle overnatta.
Eg har kome heim frå ein ny etappe med pilegrimsvandring i Frankrike saman med Inger. Me har nå gått dei første 580 km av 1500 km på Vegen til Santiago de Compostella, – eller for å seia det på fransk: Le Chemin de Saint Jacques de Compostelle. Dette året gjekk me sju dagsetappar frå Moissac til Aire-sur-l`Adour, tilsaman ca 170 km. Neste år passerer me kanskje Pyreneane og dermed grensa til Spania.
Ein slik tur består av masse friluftsliv, god mat, kontakt med andre pilegrimar, besøk i opne kyrkjer langs vegen, mange kaffipausar, spennande vertshus og (meir eller mindre) kontakt med vertskapet der me overnatta. Det er ei herleg form for ferie!
Bildet er frå landsbyen Castet-Arrouy ca 10 km før Lectoure. Her var det sett fram kaffi til passerande pilegrimar utanfor eit Gîte (herberge). Skjellet som heng på veggen, er symbol på pilegrimsvegen til Santiago de Compostella.
Eg har skrive små dagboksnotat undervegs. Nokre av desse vil eg bruka som grunnlag for notat her på bloggen i tida som kjem. Eg syns eg har opplevd mykje som er verdt å ta vare på og å dela med andre.
Det har også blitt god tid til å lesa. Me hadde med oss kvar vår roman. I tillegg hadde me med oss Henrik Syse si bok Med andakt. Tekster for mot, håp og tro i hverdagen. Her skriv han nokre fine tekstar om pinsehøgtida. Han legg vekt på at pinsen handlar om Guds nærvær, og det både på gode og vonde dagar.
Ei pilegrimsvandring blir ofte samanlikna med livet sjølv. For på ein slik tur er naturleg nok nokre dagar lette og andre tyngre. Det har både med terrenget og med veret å gjera, og sjølvsagt med kor lange dagsetappar me har planlagt.
Eg er nå i ganske god form etter ei ulukke i august i fjor. Det er eg takknemleg og glad for. Det har derfor vore ekstra godt å kjenna på at eg kunne gjennomføra ein slik tur enda ein gong.
Oppdatering: Her er det eg har skrive på bloggen om pilegrimsvandringa i Frankrike:
Eg besøkte nyleg Magdala Center (februar 2015). Dette er eit nytt katolsk pilegrims-senter ved Gennesaretsjøen. Her er det bygd ei vakker og enkel kyrkje som gjorde sterkt inntrykk på meg.
Kyrkja blei vigsla i 2014. Det er sjeldan det blir bygd kyrkjer i dette området, og eg tenkjer derfor at det er ei viktig hending. Ikkje minst er kyrkja viktig fordi den er bygd på ein stad som det er så naturleg å knyta til Jesu liv og verksemd.
Kyrkja heiter Duc in Altum (Legg ut på djupet). Uttrykket er henta frå Jesu ord då han talte til ei folkemengde frå båten til Simon Peter: Legg ut på djupet og set garna, så de kan få fisk (Luk 5,4). På latin: Duc in altum et laxate retia vestra in capturam.
Kyrkjerommet har eit altar som er forma som ein båt, og altartavla er ein stor glasvegg ut mot stranda og Gennesaretsjøen.
Ein brosjyre for prosjektet Magdala Center, omtaler kyrkja som «Duc in Altum» Spirituality Center og seier følgjande om intensjonane med bygget:
It will be a place for liturgical and sacramental prayer to help pilgrims understand and celebrate the events of Jesus´public ministry that took place in the area and it will also provide an environment for Ecumenical and Inter-faith dialogue.
I kyrkjerommet er det bilde av dei 12 disiplane. Forhallen er vigd til kvinnene som følgde Jesus. Rundt forhallen er det fire kapell med mosaikkunst frå ulike bibelforteljingar:
Mark 5,41 – dotter til Jairus
Matt 4,19 – dei første disiplane
Matt 14,30 – Peter går på vatnet
Luk 8,2 – Maria Magdalena
I underetasjen er det eit enkelt økumenisk kapell som ikkje er innvigd som katolsk kyrkjerom.
Pilegrimssenteret Magdala Center er framleis under oppbygging. Her er det i tillegg til kyrkja prosjektert hotell, restaurant, konferansesenter og multimediasenter. Og ikkje minst: Det er gjort svært viktige arkeologiske funn på staden.
Det er turkamerat Helge Brunstad har tatt dei flotte bilda frå kyrkja.
The finest fortified bridge in Europe. Slik blir Pont Valentré omtalt i guideboka eg brukar på den franske delen av pilegrimsvegen til Santiago. Sjølv har eg ikkje så stort samanlikningsgrunnlag, men eg kan skriva under på at eg syns denne brua er flott!
Brua over Lot-elva er eit historisk monument, og blir i dag sjølvsagt bare brukt som gangbru. Den blei bygd i perioden 1308-1378, men har vore open for bruk frå 1350.
Inger og eg har dei siste par åra vore innom Cahors tre gonger. I fjor ferierte me der eit par dagar etter at me hadde avslutta vandringa. Då fekk me oppleva fyrverkeri frå brua seint om kvelden på den franske nasjonaldagen. Det var ein stilig plass å ha fyrverkeri!
I år var me igjen innom byen på veg til Cajarc, der me skulle starta å gå. Og så, etter tre dagsmarsjar av årets etappe, gjekk me ein tidleg morgon pilegrimsvegen gjennom sentrum av byen (der me nå følte oss rimeleg godt kjent) og vidare over den gamle brua frå mellomalderen.
Eg tar med nokre bilde frå staden.
Pont Valentré, Cahors. Foto: Arne Berge 2014
Utsikt frå Pont Valentré, Cahors. Foto: Arne Berge 2013
Pont Valentré, Cahors. Foto: Arne Berge 14.07.2013
Pont Valentré, Cahors. Foto: Arne Berge 14.07.2013
Pont Valentré, Cahors. Foto: Inger Bakke Berge 2014
8. juli er det Seljumannamesse. Eg markerer dagen med eit lite notat i skjæringspunktet mellom to av interessene mine; pilegrimsreiser og gamle bøker. Eg fann i går kveld fram Krafts Haandbog over Norge, ei av dei gamle geografibøkene eg har i bokhylla, for å sjå korleis denne boka omtaler klosterruinane på Selja.
Seljumannamesse er ein gamal merkedag knytt til legenda om den heilage Sunniva og klosteret på Selja ved Stadlandet. Selja er ein viktig stad i den eldste norske kyrkjehistoria og kanskje det første norske pilegrimsmålet. Den som ikkje kjenner historia, kan f eks lesa Wikipedia-artikkelen om Selje kloster.
Bildet viser klosterruinane. Tårnet står igjen etter Albanus-kyrkja. Eg tok bildet då eg var på staden i 2010, på kystpilegrimstur frå Stavanger til Selje.
Historisk-topographisk Haandbog over Kongeriget Norge (1845-1848) er skriven av Jens Edvard Kraft (1784-1853).
Øya Selja heitte på den tida Sælø. Boka har ein kort omtale av staden i avsnittet om Hove Præstegaard i Sælø Præstegjeld (Nordre Bergenhuus Amt). Ruinane var den gong ennå ikkje restaurert, men dei var tydelegvis kjente og blei sett på som så interessante at dei fortente ein omtale i boka.
… under hvilken Gaard hører Øen Sælø, paa hvilken Ø Kong Olaf Tryggvesen anlagde en Kirke, ligesom Hovedsognets Kirke stod her indtil Aar 1654, da den blev flyttet over til Fastlandet paa Præstegaardens Grund, og paa samme Ø, der er bekjendt af Legenden om den irske Dronning Synneve (Sunniva), var det St. Albanus helligede Kloster, hvoraf endnu Ruiner sees.
Ein fotnote viser til den tids tilgjengelege litteratur om klosterruinane:
See Klüivers Norske Mindesmærker, S. 133-137, hvor der findes en udførlig Beskrivelse med Kart over disse Ruiner, saavelsom Biskop Neumanns Reisebemærkninger i Budstikkens Sjette Aargang, Sp. 567-577, og Sammes Beretning i Tidsskriftet Urda, 1ste Bd. S. 215-217, med Hensyn til to herværende Bjerghuler. Klosteret selv og dets Skjebne omhandles i Langes «Norske Klostres Historie» S. 537-544.
Eg sit på Oljeberget og ser utover Jerusalem. Det er fint å vera her og å oppleva alle dei heilage stadane. Samtidig så urimeleg gale at byen er prega av ufred og rivaliserande grupper og folkeslag. Her på Oljeberget gret Jesus over byen og sa: ”Hadde du berre på denne dagen skjøna, du òg, kva som tener til fred!”
Eg reiser meg og går ned bakkane til Getsemane. Der har eg ei stille stund i hagen med gamle oliventre. Så går eg ned i Marias grav, eit stort krossforma gravkammer opplyst av utallige oljelampar. Her i botnen av Kedrondalen trur dei ortodokse kristne at Maria blei lagt, før ho blei tatt opp til himmelen.
Vidare går eg opp på andre sida av dalen og inn i Gamlebyen. Der følger eg Via Dolorosa, andaktsvegen som fører fram til Gravkyrkja. Eg vil knela på Golgata og ved Jesu grav. Vegen er bygd opp omkring fjorten stasjonar. Plutseleg er det som om eg er der, på Jesu tid. Ved fjerde stasjon møter han mora si. Blikka deira møtest. Ho er full av sorg og gret høgt. Ho greier bare så vidt å bli med i følgjet på veg ut av byen til Golgata.
Nei, nå er eg tilbake i vår tid. Eg er ein moderne pilegrim, slett ikkje ein samtidig av Jesus. Men i tankane var eg visst der ein augeblink…
Dette er den siste av fem pilegrimstekstar som blei framført i Mariakonserten for eit år sidan, i november 2012. Eg skreiv desse tekstane om ein tenkt pilegrim som reiser i Marias fotspor. Dei er skrivne på bakgrunn av eigne reiser i bibelske landskap i Nasaret, Betlehem, Kairo, Kana og Jerusalem.
Eg må passa meg for trafikken mens eg leitar etter bydelen der kyrkjene ligg. Kana er ein arabisk by. Dei fleste innbyggjarane er muslimar. Men her bur òg nokre tusen kristne arabarar som er svært stolte av bibelforteljinga om at Jesus gjorde vatn til vin i Kana.
Eg går og tenkjer på at denne bibelteksten er viktig for den katolske læra om Maria. For teksten viser kva som er Maria si hovudoppgåve; å peika på Jesus. Ho ber folket gjera som han seier. Det er kanskje ikkje så underleg at det her i den kristne bydelen er skulpturar og bilete av Maria overalt.
Kyrkjetenaren i den katolske kyrkja viser meir enn gjerne fram kyrkja si. Den står der underet skal ha skjedd. Eg får sjå steinkar og ei altartavle med bilete av Jesus som bryllaupsgjest.
Han fortel at det denne helga var ti bryllaup i kyrkja. Folk kjem langvegsfrå for å gifta seg her. Det er også mange ektepar som kjem hit for å fornya ekteskapsløfta sine. Kva er då meir naturleg for meg som pilegrim i Kana, enn å ta inn på Cana Wedding Guest House? Om kvelden sit eg mellom Mariabilete under eit sitrontre i hagen med eit glas Cana Wedding Wine.
Dette er éin av fem pilegrimstekstar som blei framført i Mariakonserten for eit år sidan, i november 2012. Eg skreiv desse tekstane om ein tenkt pilegrim som reiser i Marias fotspor. Dei er skrivne på bakgrunn av eigne reiser i bibelske landskap i Nasaret, Betlehem, Kairo, Kana og Jerusalem.
Eg har reist med metro’en langt sør i Kairo, og sit nå i kyrkja i Ma’adi ved breidda av Nilen. Kyrkja og klosteret her er vigd til Jomfru Maria. Eit par ungdomar kjem til kyrkja samtidig meg meg. Dei går inn i kyrkjerommet, knelar og ber.
Eg går inn i sidekapellet som er vigd til Maria-tradisjonen. Ein mann gir meg høfleg beskjed om at her må eg ta av skoa. På veggen er det eit stort Maria-ikon og eit kart over ruta den heilage familien følgde då dei var på flukt. Frå Betlehem, gjennom Gaza og Sinai, på kryss og tvers i Nildeltaet og langt sør til Øvre Egypt. ”Dei var i Egypt i tre og eit halvt år”, fortel mannen meg. ”Landet vårt var ein trygg tilfluktsstad for Maria og barnet”, seier han og smilar. Koptarane er stolte av at Jesus var i Egypt som barn.
Tradisjonen fortel at den heilage familien kom hit til Ma’adi og reiste vidare sørover på Nilen med båt. Utanfor kyrkja er det ei overbygd trapp som går ned til elva. Familien skal ha brukt den då dei gjekk om bord. Trappa er framheva og tatt godt vare på. Den er i dag nærast bygd inn i ein eigen bygning.
Eg sit og suger til meg inntrykka og blir opptatt av eit moderne ikon av den heilage familien. Maria sit sidelengs over eselryggen. Ho held barnet med begge hendene sine. Josef går bak eselet og held bagasjen dei har med seg. Det er som om Maria sit og ser på meg …
Så vidt eg forstår er dessverre kyrkja i Ma’adi ei av dei mange kyrkjene som er vandaliserte det siste året (2013) i den urolege situasjonen i Egypt. Teksten er skriven med utgangspunkt i besøk på staden i 2008.
Dette er éin av fem pilegrimstekstar som blei framført i Mariakonserten for eit år sidan, i november 2012. Eg skreiv desse tekstane om ein tenkt pilegrim som reiser i Marias fotspor. Dei er skrivne på bakgrunn av eigne reiser i bibelske landskap i Nasaret, Betlehem, Kairo, Kana og Jerusalem.
Eg har kome gjennom den israelske muren og er inne på dei palestinske områda. For meg som moderne pilegrim og utlending, er det ikkje noko problem å passera checkpointen. Men for lokalbefolkninga er dette vanskeleg, på mange måtar. Ein taxi tar meg vidare til sentrum i Betlehem. Ein kort tur med mykje tut og køyr.
På Krybbeplassen gløymer eg trafikken, her er det Fødselskyrkja som dominerer. Den låge døropninga fordrar at eg bøyer meg når eg vil inn. Frå utsida liknar kyrkja mest av alt på ei borg. Inne blir eg slått av kor vakkert det gamle kyrkjerommet er.
Eg har vore her før og har opplevd både trengsel og stille i kyrkja. I dag er eg heldig, – det er få andre her akkurat nå. Eg går derfor rett bort til trappa ned til Fødselsgrotta under hovudaltaret.
Hic de Virgine Maria Jesus Christus natus est. Her blei Jesus Kristus født av Jomfru Maria. Det står på sølvstjerna som er felt ned i golvet. Grotta er ein stad for undring og tilbeding. ”Der er min lengsel hjemme, der har min tro sin skatt”. Eg nynnar på ein julesong og kneler ved stjerna som i følgje tradisjonen markerer fødestaden.
Blei Jesus født i ei grotte eller eit hus? Eg veit ikkje. Det eg veit, er at han ikkje blei født i ein norsk stall.
Dette er éin av fem pilegrimstekstar som blei framført i Mariakonserten for eit år sidan, i november 2012. Eg skreiv desse tekstane om ein tenkt pilegrim som reiser i Marias fotspor. Dei er skrivne på bakgrunn av eigne reiser i bibelske landskap i Nasaret, Betlehem, Kairo, Kana og Jerusalem.
Klokkespelet spelar og vinden svalar i den varme lufta i Nasaret. Det er kveld og den siste turistbussen har køyrt. Eg ruslar opp bakken til den store Bodskapskyrkja. Vakta forstår at eg kjem for å vera stille, så eg får sleppa inn. Offisielt er kyrkja stengt etter klokka seks.
Me er bare nokre få menneske i kyrkja. Lokale kristne og tilreisande pilegrimar. Me samlar oss rundt grotta under kyrkja. Her skjedde det. Her skal engelen Gabriel ha vist seg for Maria. Det stod over kyrkjedøra der eg gjekk inn: Verbum caro factum est et habitavit in nobis. Ordet blei menneske og tok bustad mellom oss.
Nokre les. Andre ber. Tankane mine flyr. Endeleg er eg her. Eg samlar tankane mine i takk og bøn.
Eg tenkjer også på alle bileta av Maria og Jesusbarnet i kyrkja over grotta. Her er det ei stor samling med slike bilete frå heile verda. Og det underlege er at Maria og Jesus blir teikna heilt forskjellig i ulike kulturar. Her er asiatiske, europeiske og afrikanske Maria’er og Jesusbarn. For ikkje å snakka om alle dei latinamerikanske. Sanneleg: Han blei ein av oss. Og Maria var mora hans.
Dette er éin av fem pilegrimstekstar som blei framført i Mariakonserten for eit år sidan, i november 2012. Eg skreiv desse tekstane om ein tenkt pilegrim som reiser i Marias fotspor. Dei er skrivne på bakgrunn av eigne reiser i bibelske landskap i Nasaret, Betlehem, Kairo, Kana og Jerusalem.
Notat frå vandring på Chemin de Compostelle 2013, del 5
Overnattingsstaden var normalt det me først oppsøkte, når me kom til målet for dagsetappane på pilegrimsvandringa. I Figeac var dette annleis. Eg hadde lese om Musée Champollion, og hadde eit sterkt ønske om å få med meg dette før stengetid. Eg fekk meg ein sein og varm ettermiddagstime i muséet, og var godt fornøgd.
Jean-François Champollion (1790-1832) var egyptolog og mannen som greidde å «knekka koden» og forstå hieroglyfane ved hjelp av Rosetta-steinen. Han var frå Figeac, og byen har altså eit flott språkmuseum som tar for seg mange ulike sider ved språkforskning og språkutvikling.
Eg tar med ei oversikt over utstillingsromma med overskrifter frå den engelske museumsguiden:
Room 0. Champollion and Egypt
Room 1. Mankind, the world and the writing
Room 2. The first scripts
Room 3. The first scripts
Room 4. The invention of the alphabet around the Mediterranean
Room 5. The book: the memory of mankind
Room 6. Writing, government and the citizen
Det var utstillinga om Champollion og Egypt eg var førebudd på å sjå. Men muséet inneheld altså mykje meir. Eg syns f eks at utstillinga om språkutviklinga i Middelhavsområdet var veldig interessant. Her var det også ein del stoff om det hebraiske språket.
Muséet var topp moderne, men omsetjing til engelsk var det dessverre lite av. Hadde eg kunna fransk betre, ville eg hatt meir enn ein time der!
Figeac var elles ein vakker og gamal småby med ca 10000 innbyggjarar. Eg tar med eit bilde med kveldsstemning frå byen. Me hadde middag på restauranten med parasollar ved elvebreidda.
Notat frå vandring på Chemin de Compostelle 2013, del 4
Me passerte utruleg mange kors i vegkanten på pilegrims-vandringa, og me såg på dette som eit konkret og fint uttrykk for gamal kristen kultur. Det var små og store kors, utført i stein, metall eller tre.
Me tok gjerne pause når me kom til desse korsa, i alle fall dei første dagane. Seinare blei me så vant med synet at me ikkje kunne stoppa kvar gong me passerte eit kors.
Eg tar med ein liten bildekavalkade med slike kors. Dei var absolutt med og sette sitt preg på turen.
Det første bildet viser eit av dei første korsa me passerte på veg ut frå Le Puy.
Det neste bildet viser eit kors som står like før landsbyen La Chaze som me passerte om morgonen då me var på veg opp til Aubrac-fjella.
Det store trekorset på neste bilde stod på veg ned frå Aubrac-fjella. Dette var ein flott utsiktsplass, der me såg utover Lot-dalen. som me skulle ned i. Staden ligg ein snau times vandring etter landsbyen Aubrac.
I området rundt Golinhac var det spesielt mange kors. Det viste seg at det her var gjennomført eit spesielt prosjekt der gamle kors frå distriktet var flytta og plassert langs GR65, løypa som utgjer pilegrimsvegen.
Bildet til høgre viser eit av desse små korsa som stod meir eller mindre skjult i vegkanten. Me passerte det like før me kom til Golinhac.
Eg avsluttar notatet med eit bilde av korset på den flotte utsiktsplassen like etter landsbyen Faycelles, mellom Figeac og Gréalou. Her var det vid utsikt over Lot-dalen.
Notat frå vandring på Chemin de Compostelle 2013, del 3 Frykta for at eg ikkje skulle få nok kaffi til frukost i Frankrike, var ubegrunna. På herberga der me overnatta, blei morgonkaffien servert i bollar! Dei små koppane med espresso kom fram først seinare på dagen.
Her et eg frukost i Saugues, ein liten by med ca 2000 innbyggjarar, 960 meter over havet og to dagsetappar frå Le Puy. Dei to karane som overnatta same staden som oss, kalla seg ikkje pilegrimar. Dei var frå denne delen av Frankrike og var bare ute på fjelltur på GR65 den helga.
Bildet er tatt på L’Etape, ein overnattingsstad av typen Chambre et table d’hôtes. Her er det enkle og trivelege forhold, og vertinna Christiane og mannen hennar et kvar kveld middag saman med gjestene sine! Middagen me fekk, hadde fem rettar. Det var godt humør og mykje latter rundt bordet. Engelskkunnskapen var ikkje så stor, men den fransk-norske lommeordboka mi blei tatt godt imot, – og me hadde ein flott kveld saman.
Men tilbake til frukosten. Dei sju plastspanna i treskuffa på bordet inneheld sju slag lokalt produsert honning!
Notat frå vandring på Chemin de Compostelle 2013, del 2
Katedralen i Le Puy. Foto: Arne Berge 2013
Det er tidleg morgon. Klokka er sju og me deltar på pilegrimsmessa i katedralen i Le Puy-en-Velay. 30-40 menneske er samla til gudsteneste med velsigning og utsending, mange av oss har allereie fått på oss turutstyret. Ryggsekken står ferdig pakka i benken ved sidan av meg.
Etter gudstenesta inviterer presten oss fram til Jakobsstatuen. Her presenterer me oss. Ei nonne noterer namn og heimstad for den enkelte pilegrimen, og kor langt me har planar om å gå.
Byen er eit pilegrimsmål i seg sjølv. Katolske kristne har kome hit frå gamal tid på grunn av den svarte madonnaen i katedralen. Eg har kome fordi byen er eit kjent utgangspunkt for vandringa mot Santiago de Compostela på GR65, den merka langdistanseløypa som fører pilegrimar og andre vandrarar i retning Pyreneane.
Me hadde ein heil dag i Le Puy før me starta vandringa. Det var me glade for. Det var mykje å sjå og godt å ha tid. Me gjekk i gamle bygater og fekk eit første inntrykk av den lokale kulturen. Me hadde tid til å «utforska» katedralen før me skulle delta på den tidlege pilegrimsmessa. Me var oppe på utsiktspunkta ved den store Mariaskulpturen og i det gamle Mikaelskapellet. Me var til og med innom eit antikvariat! Der hadde dei eit Norgeskart utgitt i Berlin midt på 1800-talet. Eg motstod såvidt freistinga. Det var ikkje tidspunktet for innkjøp som ikkje direkte kunne relaterast til turen eg skulle ut på.
Me var også innom det nye pilegrimssenteret Le Camino. Her er det bokhandel, pilegrimskafe og utstillingar i eit gamalt hus like ved katedralen. Ein del av utstillingsromma er ferdig renovert, og dette er verkeleg gjort med stil. Me fekk blant anna sjå ein flott «scenografi» over pilegrimsvegen frå Le Puy til Santiago. Senteret og utstillingane er opne på dagtid. På kveldstid har frivillige medarbeidarar med vandrarerfaring uformelle pilegrimstreff (denne sesongen dagleg kl 1730-1930). Dessverre trefte me ingen medarbeidarar som snakka engelsk her, og språklege vanskar gjorde at me møtte opp då dei skulle stenga kl 1930! Me rakk likevel å få kontakt med ein pilegrim som også skulle ut på vandring dagen etter, og som me seinare hadde (litt) kontakt med.
Chapelle St. Michel d´Aiguilhe. Foto: Arne Berge 2013
Eg syns kanskje Mikaelskapellet (Chapelle St. Michel d’Aiguilhe) frå 900-talet var det mest fascinerande i Le Puy, både fordi det viser koss folk bygde på «umoglege» stadar for over 1000 år sidan, og fordi det historisk er knytt til den eldste kjente pilegrimsturen frå byen til Santiago de Compostela. Dessutan var fjellet kledd med ei utruleg fargeprakt som me ikkje kunne sjå før me kom heilt på nært hald.
Oppdatering: Her er det eg har skrive på bloggen om pilegrimsvandringa i Frankrike:
Det er apostelen Jakobs dag i dag, 25. juli 2013. Dette ville normalt vera ein festdag i Santiago de Compostela og sikkert også i pilegrimsmiljøet langs stigane og vegane som fører til byen. I år har det blitt ein sorgens dag på grunn av den tragiske togulukka i byen i går kveld. Feiringa av Jakobs dag er naturleg nok avlyst. I staden er det landesorg i byen og landet. Mange menneske er ramma. Det heile er utruleg trist!
Dagen kan likevel markerast på ein lågmælt måte. Eg tar med ein av dei mange referansane til apostelen langs turen eg har gått i sommar.
Bildet viser St Jakob som pilegrim på ein veggplakett ved Place du Plot i Le Puy-en-Velay. Dette er utgangspunktet for Via Podiensis, ein av dei mange pilegrimsvegane til Santiago de Compostela.
Notat frå vandring på Chemin de Compostelle 2013, del 1
Eg har nyleg kome heim frå pilegrimsvandring i Frankrike. Saman med Inger har eg gått dei første 280 km av Chemin de Saint Jacques de Compostelle, frå Le Puy-en-Velay. Me har opplevd mykje og hatt herlege dagar! Bildet er tatt ein av dei siste dagane, nær landsbyen Faycelles. Her er det flott utsikt over Lot-dalen.
Dette er noko me har drøymt om å gjera i fleire år. Nå la det seg til rette slik at me kunne begynna på vandringa mot Santiago de Compostela. Spørsmålet var bare kor lang rute me skulle velja. Det ville vera vel langt å starta heimefrå, slik pilegrimane sjølvsagt gjorde det i mellomalderen. Og viss me starta ved Pyreneane, slik mange gjer, var me redde me ville trega etterpå fordi me gjekk glipp av den franske delen av «vegen». Godt påverka av venner som hadde starta i Le Puy, let me derfor denne byen bli utgangspunktet også for oss. Dermed har me begynt på ei vandring som fysisk sett er ca 1500 km lang. Kor mange etappar me kjem til å dela den opp i, anar eg ikkje. Heller ikkje om eg nokon gong kjem fram.
Eg har mange bilder med heim igjen, både dei som er tatt med kamera og dei som bare finst inni meg. Eg satsar på å dela noko av dette med andre her på bloggen i tida framover.
Oppdatering: Her er det eg har skrive på bloggen om pilegrimsvandringa i Frankrike:
Jesus tok ikkje bussen. Korfor skulle me gjera det?
Eit hovudmål for Inger og meg under ferien i Galilea sommaren 2012, var bokstavleg talt å vandra i Jesu fotspor langs den merka løypa Jesus Trail frå Nasaret til Kapernaum. Dette er ein firedagars fottur som tar utgangspunkt i Matt 4,13 der det står at Jesus flytte frå Nasaret og busette seg i Kapernaum.
Jesus Trail går gjennom småbyar, landbruksområde, skog og hei, over fjell og ned ein markert dal. Mange stadar går me på det me her i Norge ville kalla ein traktorveg, andre stadar på gode stigar. Det er stort sett lett å finna fram, for løypa er godt merka.
Eg går gjerne denne turen igjen. Men aldri meir i august! Me var for så vidt klar over kva me gjorde; alle som gir råd om å gå fotturar i Israel, vil seia at ein må unngå den varmaste årstida. Då me likevel viste at me hadde tenkt å gjennomføra dette, fekk me følgjande råd som me så langt som mogleg prøvde å følgja:
Start seinast kl 6 om morgonen og gå til ca kl 10. Ta ein lang pause, ca 5-6 timar, og gå resten av turen seint på ettermiddagen.
Ta med minst 3 liter vatn kvar i sekken. Fyll opp undervegs når det er mogleg.
Følg med på koss kroppen reagerer og stopp når det er nødvendig.
Det er jo umogleg å seia akkurat kvar Jesus gjekk. Jesus Trail følgjer i nokre tilfelle dei mest naturlege fara i terrenget, andre stadar går løypa over fjell med flott utsikt og innom interessante stadar i området.
Oppdatering: Eg har sidan dette blei skrive i 2012, vandra på Jesus Trail fleire gonger, og skrive ein del notat om dette her på bloggen, sjå kategorien Jesus Trail.
Eg kjem sikkert tilbake med bilete og notat frå enkelte stadar undervegs. Men her er nokre glimt frå kva me var innom sommaren 2012:
Dag 1:
Turen starta i Nasaret, den største arabiske byen i Israel. Eit naturleg utgangspunkt er Fauzi Azar Inn. Nasaret ligg i eit fjellområde og det er mange bakkar. Jesus Trail følgjer ein veg som eigentleg er ei trapp (ca 400 trinn) opp gjennom den gamle bydelen.
Midtvegs første dag kom me til Zippori. Her er det ein nasjonalpark med utgravingar etter ein viktig gresk-romersk by som blei bygd på Jesu tid. Det er mange som tenkjer seg at Josef (og kanskje også Jesus) var bygningsmann her.
På ettermiddagen gjekk me gjennom Mash’had, ein liten arabisk by som tradisjonelt er identifisert med Gat-Hefer (2. Kong 14,25), profeten Jona sin fødestad.
Målet for denne dagen var Kana, staden der Jesus gjorde vatn til vin (Joh 2,1 ff). Den fransiskanske kyrkja ligg på staden der dette skal ha skjedd. Gjestehuset ligg like ved.
Dag 2:
Også i Kana startar turen med mange motbakkar til me når toppen av byen.
Vidare følgjer løypa eit høgdedrag til me går ned i Tur’an-dalen. Me ser byen Tur’an på avstand (biletet). Her blir det sagt at korsfararhæren i 1187 gjorde ei fatal feilvurdering som truleg førte til eit øydeleggjande tap i slaget ved Hattins Horn.
Me var innom geitefarmen Yarok Az som ligg nær løypa.
I det viktige vegkrysset Golani Junction er det vegarbeid og me måtte passera midt gjennom dette. Men fordelen var at me kunne gå innom McDonalds!
Vidare gjekk me forbi tydelege restar etter ein romersk veg og gjennom jordbruksområdet på Kibbutz Lavi.
Dag 3:
Framleis gjennom jordbruksområdet på Kibbutz Lavi.
Over Hattins Horn, eit vulkansk fjell med fantastisk utsikt og ei spennande historie, blant anna frå korsfarartida.
Innom Nebi Shu’eib, ein viktig drusisk heilagdom. Her fekk me koma inn og sjå det som skal vera Jetro si grav.
Til Moshav Arbel, ein jødisk landsby som ligg like ved nasjonalparken på Arbel-fjellet.
På ettermiddagen gjekk opp på Arbel-fjellet og såg på den fantastiske utsikta over Gennesaretsjøen.
Dag 4:
Me gjekk ned den markerte «Due-dalen» under Arbel-klippen. Eg ser for meg at dette er ein stad me sikkert kan rekna med at Jesus gjekk, fordi det er den mest naturlege staden å gå ned til området ved den nordvestre breidda av Gennesaretsjøen.
Løypa går gjennom mango-, sitrus- og banan-plantasjar på Ginosar-sletta.
Turen går innom Tabgha, med Brødunderkyrkja og stranda der Jesus skal ha vist seg etter oppstoda.
Me var innom Eremosgrotta som ligg i bakken like ovanfor Tabgha (her).
Målet for vandringa var Kapernaum, «Jesu eigen by», staden som var utgangspunkt for Jesu verksemd. Turen enda i den moderne kyrkja som er bygd over Peters hus. Ei god kjensle av å vera framme ved målet senka seg over oss!
Jerusalem har ei spesiell tiltrekningskraft. Det er mange menneske som reiser dit, anten som pilegrimar eller som turistar. Dei første kristne pilegrimane som me kjenner til, kom til Jerusalem på 300-talet. Sidan har det vore pilegrimstrafikk til byen, sjølv om omfanget av denne trafikken har variert.
Dei første norske pilegrimane kom rundt år 1100, i korsfarartida. Historia om korsfararane er ei trist historie; ut frå vår tids vurderingar gjorde korsfararane mykje uklokt og ukristeleg. Eg vil likevel hevda at det er med dette som med så mykje anna, – me skal vera forsiktige med å døma menneska i ei anna tid med vår tids målestokk.
Korsfararane opna utan tvil «det heilage landet» for pilegrimsreiser frå Europa. Og det var ein del pilegrimar som reiste. I bokhylla mi har eg eit lite hefte med ei norrøn reiseskildring frå ca 1150, skrive av abbed Nikolas Bergsson. Abbeden drog som pilegrim frå Island via Norge til Roma og Jerusalem. Etterpå skreiv han om kva han hadde opplevd.
Reiseskildringa hans er omsett til norsk og har fått tittelen Til Romaborg og Jorsal. Abbed Nikolas skreiv om heile turen, og mest detaljert om Roma. Men han skreiv også om opphaldet i «Jorsalaborg», det vil seia Jerusalem. Den norrøne teksten er omsett av Jan Ragnar Hagland som også har skrive ei interessant innleiing til teksten.
Eg kom over heftet då eg var i Nidarosdomen i sommar (her) og eg kjøpte det sjølvsagt. Eg ville finna ut kva ein norrøn kristen fekk med seg av pilegrimsmål i Jerusalem på 1100-talet. Dette vil eg nå skriva litt om her på bloggen, i ein liten serie om abbeden sitt opphald i Jerusalem.
Juli 2010: Eg skal snart på ferie til Trøndelag og Nordland, og skal i tida omkring olsok innom Olavsfestdagane og Stiklestad. Meir om dette seinare. Som ein del av førebuinga har eg sett på litt pilegrimslitteratur. Eg fann blant anna desse tankane, formulert av Trond Berg Eriksen:
Kirkefaderen Augustin har et interessant skille mellom det han kaller distentio og intentio. Det første står for adspredelse, forvirring, glupskhet og grenseløshet – at man fortaper seg i den ytre verden. Det andre står for konsentrasjon og fordypelse – at man gjenfinner seg selv i den indre verden. Augustin reklamerer imidlertid ikke for selvopptatthet. Han tror at det indre liv kan samles om ett punkt, i samme grad som vi samler våre ytre handlinger om ett punkt. Alternativet til adspredelsenes forvirring er å feste blikket på et mål, innse at livets gyldige bestemmelsessted allerede er satt av Gud. Han pustet sin ånde inn i mennesket ved livets første begynnelse, og siktet det inn i den retning det skulle følge.
(…)
Pilegrimsferder kan selvsagt planlegges og gjennomføres systematisk som andre reiseforetak. Men det finnes også forskjeller. Når man drar til Paris, får man garantert se Eiffeltårnet. Om man drar til Jerusalem, er man ikke garantert å møte Vår Herre. I kristen forståelse er det avgjørende møte ikke bundet opp til bestemte flekker i tiden eller rommet. Relikvier, helgenfester og hellige steder kan ikke binde Guds evne til å gripe inn. Men de kan tjene som metaforer og støttepunkter for det Augustin kalte intentio, dvs den fokusering på et ytre mål som kan skape samling, konsentrasjon og fordypelse i menneskesinnet.
(Trond Berg Eriksen i artikkelen Mennesket som vandrer i Pilegrimshåndboka, Verbum 1997)
Me har lært oss at det normalt er vatn å finna på ein kyrkjegard, og her var det som vanleg (heldigvis) merka med Eau Potable – drikkbart vatn.
Arne Berge 