Preike over 1. Mosebok 9,8-17
Bryne kyrkje, 20. søndag etter pinse 2010
Denne søndagen er GT-teksten sett opp som preiketekst i Den norske kyrkja. Det har gitt oss høve til å fordjupa oss i forteljinga om Guds pakt med Noah, det me kan kalla regnbogepakta.
Det står skrive i 1. Mosebok kap 9:
8 Så sa Gud til Noah og sønene hans: 9 «No vil eg gjera ei pakt med dykk og etterkomarane dykkar 10 og med kvar levande skapning hjå dykk, både fuglar og fe og alle villdyr som er hjå dykk, alle som gjekk ut or arka, alle dyr på jorda. 11 Eg gjer mi pakt med dykk: Aldri meir skal alt som lever, tynast av storflaumen; aldri meir skal det koma ein flaum som legg jorda i øyde.»
12 Og Gud sa:
«Dette er teiknet på pakta eg skipar
mellom meg og dykk
og kvar levande skapning som hjå dykk er,
for ætter som kjem i alle tider:
13 Eg set bogen min i skyene;
han skal vera eit teikn på pakta
mellom meg og jorda.
14 Når eg samlar skyer over jorda,
og bogen syner seg i skyene,
15 då skal eg koma i hug den pakta
som er mellom meg og dykk
og kvar levande skapning.
Aldri meir skal vatnet verta
til ein storflaum som tyner alt liv.
16 Bogen skal koma i skyene;
eg skal sjå han og minnast
den pakta som alltid skal vera
mellom Gud og kvar levande skapning
som rører seg på jorda.»
17 Gud sa til Noah: «Dette er teiknet på den pakta eg skipar mellom meg og alt liv som finst på jorda.»
Pakt
Ordet pakt er sentralt i denne bibelteksten. Me får høyra om ei pakt med Gud. Eller meir korrekt: om Guds pakt med Noah.
Pakt er eit ord som kjem igjen i ulike samanhengar i Bibelen. Det er det same ordet som også blir omsett testamente, slik at Det gamle testamentet betyr den gamle pakt og Det nye testamentet betyr den nye pakt.
Ei vanleg tyding av ordet er ein avtale mellom partar som tar på seg gjensidige forpliktingar mot kvarandre. I vår tid brukar me ordet f eks om ei forsvarspakt og ei ektepakt. I Bibelen finn me óg pakter mellom menneske, f eks mellom David og Jonatan (1. Sam 18,3).
Pakt mellom Gud og menneske
Men først og fremst blir ordet brukt i Bibelen om Guds ulike pakter med folket sitt. I desse paktene er det snakk om to partar i pakta, men ikkje to likeverdige partar. Det er alltid tydeleg at Gud er Gud og mennesket er menneske. Det er Gud som i nåde opprettar si pakt med menneska. Likevel er det to sjølvstendige partar, som begge både kan bryta og halda pakta.
For oss kristne er den nye pakt heilt grunnleggjande. Den kviler på Guds frelseshandling i Jesu død på korset. Men det at me kallar denne pakta ei ny pakt, betyr at me ser den i forhold til noko som er eldre; den gamle pakta. For å få oversikta over ulike pakter i GT, må me foreta ei reise bakover i den bibelske historia.
Sinaipakta (2. Mos 19ff) er sentral for forståinga av GT. Det var her Israelsfolket fekk Moselova med dei ti boda. Dette var ikkje ei pakt mellom to likeverdige partar. Gud var tydeleg pakta sin stiftar og Herre, mens folket forplikta seg på hans ord og bod.
Pakta på Sinai byggjer på ei pakt som er mykje eldre, pakta med Abraham og hans ætt (1. Mos 15,18 og 17,1ff). Det er her utvelginga av Israelsfolket har sitt utgangspunkt.
Elles ser me også at pakta kan bli fornya på viktige punkt i historia, f eks då Josva skulle føra folket inn i det lova landet (Jos 24). Josva utfordra folket og sa: Vel i dag kven de vil tena. Eg og mi ætt, me vil tena Herren. Og folket svara: Herren vil me tena.
Guds pakt med Noah
Men forteljinga om Noah går enda lenger bak i tid. Preiketeksten er frå den aller første delen av GT, der me finn det me kallar urhistoria (1. Mos 1-11). Dette er den delen av Bibelen som handlar om alle tings opphav: skaping og syndefall, Kain og Abel, Noahs ark og Babels tårn. Først etter desse kapitla, som er universelle og som omhandlar alle menneske på jorda, kjem me til utvelginga av Abraham og hans ætt.
Det betyr at Guds pakt med Noah er ei universell pakt med alle menneske på jorda og at den slik sett peiker fram mot NT, mot den nye pakta der alle menneske gjennom dåp og tru på Jesus Kristus kan bli tatt inn i Gudsfolket.
Pakta med Noah viser oss for det første at Gud er ein personleg Gud. Han søkjer personleg kontakt med menneska. Den Gud me møter i Bibelen er ikkje ei upersonleg kraft. Gud er ein relasjonell Gud. Han vil at me menneske skal leva i relasjon til han.
Guds tilnærming til oss er at han taler og handlar i truskap, han brukar ord som ansvar og tillit, samtidig som han også taler om vreide og kjærleik. Gjennom dei ulike paktene openberrar Gud seg som den overraskande Gud. På eit gamaldags språk blei han kalla uutgrunneleg. Eg syns det i seg sjølv er eit uutgrunneleg ord.
Pakta med Noah seier oss for det andre noko om forholdet til skaparverket. Pakta inneheld ei fornying av menneska sitt ansvar for skaparverket. Gud gir menneska fornya tillit.
Storflaumen var på ein måte skapingsprosessen i revers. Men når Noah og familien kom ut av arka og ofra til Gud i takksemd, tenkte Gud: Aldri meir!
Dermed blei menneska sitt ansvar frå skapinga gjentatt på nytt: ”Gud velsigna Noah og sønene hans og sa til dei: De skal veksa og aukast og fylla jorda.” (1. Mos 9,1)
Møtet med dagens tekst blir derfor óg ei påminning om vårt ansvar på jorda. Me har fått eit forvaltaransvar som Guds medarbeidarar i skaparverket.
Pakta med Noah viser oss for det tredje kor sterkt Gud taler når han gir løfter. «Aldri meir skal vatnet verta til ein storflaum som tyner alt liv» (vers 15).
Dette er så sterke ord at dei kan vera vanskelege å forhalda seg til. Ikkje minst fordi me gjennom nyhetsbildet kjenner til mykje av det som skjer rundt i verda. Denne sommaren har me sett ein flaum i Pakistan som har berørt millionar av menneske. Og den siste veka har me høyrt om ei forferdeleg oversvømmelse av giftig slam i Ungarn.
Eg verken kan eller vil forsøkja å koma med gode forklaringar på dette. Me lever i ei verd med mykje vondt. Men eg meiner at me i denne teksten kan lesa at me har ein Gud som er herre over skaparverket og historia, at me midt i all vondskap får motta hans nådige kjærleik og at han utfordrar oss til å vera hans medarbeidarar og medskaparar som kan bidra til at verda blir ein betre stad å leva.
Regnbogen
I denne samanheng må eg også trekkja inn regnbogen. Då Gud i nåde gav Noah denne pakta, gav han også eit teikn som skulle stadfesta pakta. Regnbogen skal minna om løftet. Faktisk seier teksten at regnbogen skal minna Gud om løftet.
Det hebraiske ordet som blir brukt, er ordet boge (keshet). Det er eit våpen, det er krigsbogen. Det er pil og boge. Men Gud legg våpenet ned. Han gjer krigsbogen om til ein regnboge og gir oss den som eit teikn på fred.
Det fascinerande med regnbogen er at den blir til i kombinasjonen av lys og vatn. To grunnleggjande element i naturen. Når lyset bryt i vatnet, blir dette flotte teiknet i naturen skapt.
(Jesus brukar begge desse elementa som bilde på kva han vil gje oss: Eg er lyset for verda. Eg er det levande vatnet.)
Regnbogen minner oss om pakta Gud gjorde med Noah. Innhaldet i denne pakta er eit løfte frå Gud om beskyttelse.
På denne måten er dette ei forteljing om kjærleik, nåde og tilgjeving på globalt plan. For Noah-pakta gjeld alle menneske på jorda uavhengig av nasjonalitet eller religion. Dessutan gjeld den alt det skapte; både menneskeliv, dyreliv og heile naturen.
Eg oppfattar derfor teksten som ein protesttekst mot katastrofetenking og framtidspessimisme. Teksten seier at menneska si synd har konsekvensar for heile skaparverket. Men også at Guds kjærleik, hans nåde og hans løfte gjeld for alt det skapte!
Den nye pakt
Det går ei bru frå dette til den nye pakt i NT:
For så elska Gud verda at han gav Son sin, den einborne, så kvar den som trur på han, ikkje skal gå fortapt, men ha evig liv (Joh 3,16)
Det finst ein interessant tekst i GT som knyter saman nettopp Noah-pakta og den komande fredspakta, dvs den pakta som kom med Jesus Kristus. Eg tenkjer på nokre vers i Jesaia 54, altså i forlenginga av dei flotte profetiane om Messias i Jesaia 53:
9 For meg er dette som Noah-flaumen.
Slik eg svor at Noah-flaumen
aldri meir skulle koma over jorda,
slik sver eg no at eg aldri meir
skal bli harm på deg og truga deg.
10 For om fjella vik og haugane vaklar,
skal min godleik aldri vika frå deg,
mi fredspakt skal ikkje vakla,
seier Herren, som viser deg miskunn. (Jes 54,9-10)
I denne gudstenesta blir du utfordra til å fornya ditt gudsforhold. Guds fredspakt vaklar ikkje. Han vil på ny og på ny visa deg miskunn, også i dag.
Det gode budskapet som me alle saman treng, og som me møter her, er at me kan ta imot Guds gåver og leva i tru på han. Og at me får del i Guds frelse gjennom denne trua.
Gud har gitt oss pakta, den nye pakta som er ei fredspakt om at Gud aldri vil ta sin godleik og si miskunn frå deg. Du og eg kan i dag fornya denne pakta, og seia: Ja, eg trur. Ja, eg tar i mot. Ja, eg vil tena Herren.
Det er ein spennande samanheng mellom tankegangen om Guds pakt med oss og våre hellige handlingar i kyrkja. Samanhengen når det gjeld dåpen, ser me i uttrykket ”frelse gjennom vatn”. Og i at dåpen er «eit godt samvits pakt med Gud» (1. Pet 3,20-22). Og i nattverden får me konkret del i den nye pakt. Høyr kva Jesus sa:
Denne kalken er den nye pakt i mitt blod, som vert utrent for dykk til forlating for syndene
(frå nattverdliturgien, jfr Luk 22,20).
Aldri åleine
Det er ved Guds frelsande handling i den nye pakt (fredspakta) du og eg kan vera Guds barn. Jesu død på korset er heilt grunnleggjande for oss. Å vera kristen er å leva under Guds omsorg og i Guds løfte. Å vera kristen er å byggja trua på det Gud har gjort og ikkje det me sjølve kan prestera.
Eg har lese desse orda ein stad: «Mine utsikter er like gode som Guds løfte.» Skal me ta dette på alvor, kan me gå inn i morgondagen, inn i det ukjente som ligg framfor oss, i tru og med fred. For me går ikkje åleine!
Arne Berge 
