Det romerske torget (forum) i Filippi i Hellas, omtalt i Bibelen i Apg 16,16-24
Nå kan eg invitera til tur i Paulus fotspor i Hellas 11.-20. oktober 2024. Her vil det bli mange fine opplevingar knytt til bibelske stadar, gresk-ortodoks klostertradisjon, klassisk gresk historie og flott natur! Og deretter nokre avslappande dagar ved stranda i Tolo.
Undervegs skal me besøka Kavalla, Filippi, Thessaloniki, Vergina, Veria, Kalambaka / Meteora, Athen og Korint.
Jerusalem er ein veldig interessant by å besøka. Gruppa vår avslutta sommarturen med eit opphald her. Byen blir rekna som ein heilag by innan jødedomen, kristendomen og islam.
Bildet over viser Vestmuren (Klagemuren), som er ein jødisk heilagstad. Det er den delen som ligg til venstre for gangbrua opp til tempelplassen, som fungerer som ein friluftssynagoge. Her gjekk me heilt inn til muren, samtidig som me opplevde høglydt jødisk bøneliv på nært hald.
Den ortodokse jødedomen er mykje meir synleg i bybildet i Jerusalem enn det me opplevde tidlegare på turen. Det neste bildet viser ein ortodoks familie på veg inn i Gamlebyen, like utanfor Jaffaporten. Ved muren står ei vogn der det er sal av brød krydra med zaatar.
Ved Jaffaporten i Jerusalem. Foto: Arne Berge 2023
Gamlebyen var også eit mål for oss. Me gjekk til delar av Via Dolorosa. Og me besøkte sjølvsagt Gravkyrkja, som truleg er bygd over Golgata og Jesu grav. Golgataklippa er bygd inn i sjølve bygningsstrukturen, slik at me går ei bratt trapp opp til kapella som ligg der.
Bogen mellom det latinske og det greske kapellet på Golgata. Foto: Arne Berge 2023
Den delen av kyrkja som ligg rundt Jesu grav var prega av restaurering av golvet og dermed av arkeologisk arbeid då me var der. Det er interessant å sjå at kyrkja, som har ei lang og komplisert historie, nå blir grundig undersøkt og dokumentert. Men det gir sjølvsagt ei noko redusert oppleving å koma ein slik stad akkurat når den er ein arbeidsplass.
Det å koma til Gamlebyen i Jerusalem, er også å oppleva tronge og travle marknadsgater. Me konsentrerte oss om Muristan, eit område i det kristne kvarteret, like ved Gravkyrkja. Her hadde me lunsj og her fekk dei som ønska det, handla.
Me hadde også tilbod om seine kveldsturar etter middag på hotellet, for å oppleva folkelivet i byen på kveldstid. Ein kveld gjekk me i det arabiske Aust-Jerusalem, i Nablus Road og ved Damaskusporten, og langs bymuren opp til plassen som skil dei austre og vestre delane av byen. Ein annan kveld gjekk me i sentrum av det jødiske Vest-Jerusalem, i gågatene Ben Yehuda og Jaffa Street. Det var to veldig forskjellige kveldsturar som på ein interessant måte viser kor mangfaldig Jerusalem er.
Det store minnesenteret og museet over Holocaust var også eit viktig mål på turen. Staden gir mange sterke inntrykk. Eg tar med eit lite avsnitt frå ein artikkel eg har tatt vare på frå Stavanger Aftenblad.
Vil du prøve å forstå jødene og Israel – og menneskeheten – bør du dra til Yad Vashem. Mange har vært i Auschwitz og Birkenau eller andre tidligere konsentrasjonsleirer og forsøkt å ta tragedien inn over seg. Du slås til marken av ondskapens omfang og grundighet, men hvor lett er det til å trekke trådene til i dag? Yad Vashem gjør det. Derfor er det jødenes og Israels viktigste minnesmerke.
Harald Maaland i Stavanger Aftenblad 27.01.2006
Det er aldersgrense på 10 år i Yad Vashem. Me hadde derfor eit alternativt opplegg med tur til den bibelske zoologiske hagen for dei yngste deltakarane. Her hadde ei gruppe av barna saman med nokre tenåringar og foreldre ein kjekk tur der dei fekk sjå mange spanande dyr, som elefant, nashorn, krokodille og aper. Ja, Jerusalem byr på så mangt!
Frå Biblical Zoo, Jerusalem. Foto: Inger Bakke Berge 2023
Ein morgon var me oppe på Mount Scopus og såg den flotte utsikta over Jerusalem. Her er det mogleg å sjå samanhengen mellom Oljeberget, Kedrondalen og byen, og dette gir eit interessant perspektiv til mange bibeltekstar knytt til Jesu opphald i Jerusalem.
Me besøkte også Getsemanehagen ved foten av Oljeberget. Her hadde me ei andaktssamling i den «private» hagen.
Etterpå gjekk me inn hagen med dei store og spesielt gamle oliventrea, og vidare inn i den store Alle Nasjonars kyrkje. Denne kyrkja blir også kalla Basilica of the Agony (smerte). Framfor altaret er det ein stor flat stein som etter tradisjonen er staden for Jesu bønekamp.
Eg sluttar denne serien med notat frå sommarturen til Israel og dei palestinske områda her i Getsemane. Samtidig minner eg om orda i Salme 122, som er ein salme som i gamal tid spesielt blei brukt under reisene til Jerusalem i samband med dei store høgtidene. Salmen set ord på gleda over å koma til denne staden, og inneheld samtidig ei viktig oppfordring til bøn. Les gjerne heile denne teksten i Bibelen din!
Ein song til festreisene. Av David.
Eg vart glad då dei sa til meg: «Vi vil gå til Herrens hus.»
2 Føtene våre står i portane dine, Jerusalem.
(…)
6 Bed om fred for Jerusalem! Må dei som elskar deg, leva trygt!
7 Må fred råda innanfor dine vollar, tryggleik i dine borger!
8 For mine brør og vener skuld vil eg seia: «Fred over deg!»
Ekstrem natur, interessante stadar og spesielle opplevingar. Det er stikkord for notata frå turen ned gjennom Jordandalen til Dødehavet og vidare gjennom Judaørkenen. I denne samanhengen er det også naturleg å ta med besøket i Jesu fødeby Betlehem, som ligg i utkanten av Judaørkenen.
Mens me ennå var i det frodige landskapet sør for Gennesaretsjøen, stoppa me ved dei varme kjeldene i Sachne ved Beit Shean. Her er vatnet 27 gradar året rundt. Nå om sommaren kjennest det faktisk godt og avkjølande. I parken rundt bassenga og fossane er det mogleg å finna skugge, og dette er derfor ein populær stad for bading og avslapning, ikkje minst for den lokale befolkninga.
Varme kjelder i Sachne / nasjonalparken Gan Hashlosha. Foto: Arne Berge 2023
Reisa vidare nedover Jordandalen følger Jordanelva, og sør for Beit Shean køyrde me inn på den palestinske Vestbreidda. Me stoppa ved Qasr al-Yehud og gjekk heilt ned til elva. Her blei Jesus døypt av Døyparen Johannes, – det er i alle fall her gamle tradisjonar seier at det skjedde.
Folk frå heile verda kjem til Qasr al-Yehud, Jesu dåpsplass. Foto: Arne Berge 2023
Me brukte besøket ved dåpsplassen til å minna kvarandre om vår eigen dåp. Etter at me hadde lese om Jesu dåp og vår dåp, kunne dei som ville koma fram til Eva og meg som stod ute i elva. Me tok vatn frå elva og teikna dei som kom fram med eit kors av vatn på handa. Samtidig sa me: Eg teiknar deg med det heilage korsmerket, for at du skal huska at du er døypt og tilhøyrer den korsfesta og oppstadne Jesus Kristus.
Dette var det me hadde planlagt å gjera på staden. Men det skjedde meir her! I det me var ferdige med dåpspåminninga, kom to damer med ein gamal mann i rullestol. Den eine dama, som var ortodoks nonne, bad om hjelp til å løfta mannen ut i elva. Og fem sterke mannfolk (vaksne og tenåringar) frå gruppa vår blei dermed med som hjelparar då mannen blei døypt! Etter dåpen fekk me vita at han var 90 år og kom frå Ukraina.
Dåp i Jordanelva. Foto: Arne Berge 2023
Det var nonna som døypte han ved å ausa vatn tre gonger over hovudet. Ho kalla han Abba. Kanskje var han faren hennar? Eller kanskje det var ei respektfull form for tiltale til den gamle? Gruppa vår blei kyrkjelyden som stod rundt og skapte fellesskap rundt dåpshandlinga. Me stod der i undring og respekt for det som skjedde. Då me gjekk opp frå elva etter dåpen, song me. Laudate omnes gentes, laudate Dominum. Syng lovsong heile jorda, syng lovsong for vår Gud. «Eg sluttar aldri å forundra meg over det spesielle som skjer, dei flotte opplevingane me får utan at dei er planlagde.» Omtrent slik ordla ei i reisefølget seg seinare på turen, då det blei snakka om denne dåpen.
Jordanelva er i dag langt frå imponerande, men den er viktig og har stor symbolkraft (les meir). Den inneheld visstnok nå bare 2 % av vassmengda som var der så seint som på 1950-talet. Og vatnet i elva er i dag dessverre brunt av forureining. Kanskje denne økologiske situasjonen er noko Israel, Palestina og Jordan ein gong i framtida kan gjera noko med i eit felles prosjekt? Ja, av og til drøymer eg slik!
Her er eit gamalt bilde som viser elva i 1894, då det var mykje meir vatn:
Etter sterke opplevingar ved dåpsplassen køyrde me vidare til Dødehavet. Innsjøen ligg meir enn 400 muh, og er den lågaste staden på jorda. Me hadde lunsj i Qumran, der Dødehavsrullane blei funne. Overnatting hadde me i Ein Bokek i sørenden av sjøen. Der var me tilbake i Israel etter reisa gjennom Vestbreidda. Ein Bokek har fine strender og dermed var det freistande å bada i det spesielle vatnet. Eit bad i Dødehavet er ei underleg oppleving. Vatnet er mineralrikt og det inneheld meir enn 30 % salt. Nokre syns det er heilt fantastisk å bada der, andre vil helst opp på landjorda etter kort tid i vatnet!
Neste dag drog me til Masada, den mektige fjellborga som kong Herodes bygde. Staden er berømt for kampen dei jødiske opprørarane kjempa mot romarane etter at Jerusalem hadde falle i år 70. Bildet i starten av dette notatet viser den storslåtte utsikta frå Masada. Firkanten me ser nede i ørkenen er arkeologiske restar etter éin av dei romerske militærleirane under beleiringa av borga. Me gjekk ned frå fjellet ved rampen som romarane brukte då dei erobra staden, og reiste vidare til beduinleiren Kfar Hadokdim. Og etter mottaking og lunsj hos beduinane, venta ein tur ut i ørkenen på kamel!
Kamelturen var flott, men på ettermiddagen fekk me ei krevjande oppleving. Airconditionen i bussen svikta på veg til Jerusalem, det var ca 35 grader ute og etter kvart var me midt i eit trafikk-kaos på veg inn i byen! Me køyrde med opne luker i taket og tok ekstra is- og bruspause. Situasjonen gjorde at me måtte snu litt på programmet og reisa direkte til hotellet, der me visste det var basseng! Heldigvis fekk sjåføren fiksa problemet til neste dag.
Den siste dagen på turen var me på dagstur frå Jerusalem til Betlehem. Det er ikkje langt, bare ca 10 km frå sentrum til sentrum. Jesu fødestad har naturleg nok ein heilt spesiell posisjon i vår kristne kulturkrets. På Jesu tid var dette ein liten jødisk landsby med ei stolt historie knytt til David og med profetiar som knytte Messias til staden. I dag er Betlehem ein palestinsk by på Vestbreidda, med blanda befolkning av kristne og muslimar.
Me reiste først til Hyrdemarkene. Her song englane det som har blitt utgangspunkt for lovsongen i kristne kyrkjer over heile verda: Gloria in excelsis Deo, ære vere Gud i det høgste. Me samla oss om juleevangeliet og song julesongar, sjølv om det var midt på sommaren. Det var tid for refleksjon omkring Jesu fødsel.
Vidare reiste me opp til sentrum i Betlehem, der Fødselskyrkja ligg som eit stort kyrkje- og klosteranlegg. Det var heldigvis relativt lite folk der, og me kunne gå ned i Fødselgrotta under hovudaltaret i den gresk-ortodokse kyrkja. Her fann me sølvstjerna med innskrifta Hic de Virgine Maria Jesus Christus natus est (her blei Jesus Kristus født av jomfru Maria). Og her song me julesongen Mitt hjerte alltid vanker i Jesu føderom.
Mitt hjerte alltid vanker i Jesu føderom, der samles mine tanker som i sin hovedsum.
Der er min lengsel hjemme, der har min tro sin skatt; jeg kan deg aldri glemme, velsignet julenatt!
Tekst: Hans Adolph Brorson. Norsk salmebok nr 38, vers 1
Så gjekk vegen vidare til eit lite prangande lokale i utkanten av Betlehem. Der hadde me avtalt å besøka Immanuel Evangelical Church. Me møtte pastoren og eit par unge medarbeidarar. Dei hadde laga lunch. Og etter maten hadde pastoren ein utfordrande tale om visjonen deira og om å vera kristen på Vestbreidda i dag. Det gjorde sterkt inntrykk å høyra bodskapet hans og det var ikkje vanskeleg å ta imot oppfordringa til forbøn for den kristne minoriteten i dei palestinske områda.
Ved inngangen til Immanuel Evangelical Church i Betlehem. Foto: Arne Berge 2023
Frå Saligprisingsfjellet ved Gennesaretsjøen. Foto: Arne Berge 2023
Gruppa vår var tre dagar i Galilea. Me besøkte fleire av dei stadane der Jesus levde, stadar som er kjende frå Det nye testamentet. Dessutan hadde me flotte naturopplevingar i området rundt Gennesaretsjøen.
Først brukte me ein del tid i Nasaret. Her vaks Jesus opp, og her budde han det meste av livet sitt. Han var så knytt til staden at han seinare i livet, då han truleg var kjend i heile landet, blei kalla Jesus frå Nasaret.
På føremiddagen var me i Nazareth Village, ein park midt i byen. Der har evangeliske kristne på ein fin måte gjenskapt Nasaret på Jesu tid. Det blir tatt utgangspunkt i at arkeologar har funne restar etter jordbruk frå det første hundreåret på staden. Så har ein bygd vidare på dette og laga hus og verkstadar slik ein tenker seg dei kan ha vore på Jesu tid. Me fekk sjå vinpresse og olivenpresse, møta vevaren «Maria» og bygningsarbeidaren «Josef». Den lokale guiden utnytta mange bibeltekstar i guidinga, for ikkje å seia forkynninga si. Turen enda opp i synagogen, der me høyrde om Jesu besøk i synagogen i Nasaret. Etter dette hadde me «bibelsk lunsj», det vil seia kylling, linsesuppe, salat, krydderblanding og brød.
Etter dette reiste me til Bodskapskyrkja (eller Bebudelseskirken) som er bygd der tradisjonen seier at Maria fekk bodskapet om at ho skulle bli Jesu mor. Ordet blei menneske og tok bustad mellom oss, står det på latin på fronten av kyrkja. Inne er det ei stor samling bilde frå heile verda av Maria med Jesusbarnet. Det underlege er at Maria og Jesus blir teikna heilt forskjellig i ulike kulturar. Her er asiatiske, latinamerikanske, europeiske og afrikanske Maria’er og Jesusbarn. Me blir minna om at også me har våre Jesusbilde! Det var spesielt og fint å knela stille ned saman med barna og ungdomane rundt grotta under kyrkja, og tenka på dette at Jesus verkeleg blei ein av oss.
Slik kunne eg fortsatt! Kvar stad me besøkte, har si historie. Det er både dei bibelske tekstane, som me ofte las på staden, og dei ulike historiske laga av kultur og tradisjon som har forma stadane. Eg syns dette er veldig interessant, og håper å ha fått formidla noko av gleda ved dette til deltakarane på turen.
Det første synet av Gennesaretsjøen var spesielt. Me stoppa bussen på ein avkøyrsel i høgda over sjøen, og såg utover landskapet som er så sentralt i NT. Her hadde me ei kort samling knytt til det at Jesus flytta frå Nasaret til Kapernaum ved sjøen då han begynte si offentlege gjerning. Me snakka litt om sjøen og landskapet, og spørsmålet kom sjølvsagt: får me lov å bada i denne sjøen? Ja, heldigvis, me får faktisk det!
For oss kristne er området rundt Gennesaretsjøen sterkt knytt til Jesus. Nokre kallar den «søndagsskolesjøen». Men for den vanlege israelar, som ikkje har eit forhold til NT, er dette ein heilt vanleg sjø. Den er likevel uhyre viktig for landet, fordi ferskvatn er så viktig. Samtidig er landskapet rundt sjøen eit frodig og landleg område, der også israelarar reiser på ferie.
I Kapernaum ved Gennesaretsjøen. Foto: Inger Bakke Berge 2023
I dagane me var der, køyrde me rundt heile sjøen og me besøkte Kapernaum («Jesu eigen by»), Saligprisingsfjellet, Magdala og stranda ved Tabgha, der Jesus skal ha møtt disiplane etter oppstoda. Me las relevante bibeltekstar. Me såg på kyrkjer og natur, – og på restar etter tidlegare kulturar. Nokre stadar delte me oss opp, slik at dei yngste fekk ei tilpassa formidling og slapp å høyra om historie og arkeologi.
Slike stadar blir på ein måte bibeltekstane jordfesta! Kor var det for eksempel Jesus lærte folket om brødet frå himmelen, etter at han hadde metta fem tusen? Evangelisten Johannes fortel: «Dette sa han medan han underviste folket i synagogen i Kapernaum.» (Joh 6,59).
Me var også på båttur på sjøen. Her las me om då Jesus stilte stormen og då han gjekk på vatnet. Etterpå dansa me israelsk folkedans på dekket. Stemninga var ganske høg, kan me seia.
Ein dag var me oppe på Arbelfjellet, som ligg ca 400 meter over sjøen. Her hadde me både utsikt og oversikt over det bibelske landskapet. Me hadde også lagt inn fottur ned frå fjellet for dei som ønskte det. Me gjekk ned ein bratt stig og fekk sjå dei flotte Arbelklippene på nært hald. Dei fleste var med på turen, som tok ca halvannan time. Men nokre tenkte det var best å la vera å gjera slikt i det veldig varme veret.
På veg ned frå Arbelfjellet ved Gennesaretsjøen. Foto: Inger Bakke Berge 2023
Sjølv om me opplevde mykje desse dagane, passa me på å koma tilbake til Maagan Holiday Village, der me budde, tidleg på ettermiddagen. Her var det godt å vera, anten me ville bada eller finna skugge. Maagan er ein flott stad med grassletter, palmar og blomar. Det er låge rekkehus som me budde i, eit fint bassengområde og eigen strand i Gennesaretsjøen. Her var det rom for trening og bad før frukost, men på dette punktet må eg innrømma at eg melde pass! Her hadde me mørke og varme kveldar der barn og ungdom leika seg med fotball og annan aktivitet. Og seint på kvelden samla me oss på eit nes, med bølgeskvulp rundt oss og magisk belysning av området rundt sjøen. Galilea leverer!
Maagan Holiday Village ved Gennesaretsjøen. Foto: Arne Berge 2023
Eg har nyleg kome heim frå ti dagar på opplevingstur med ei super gruppe som fungerte veldig bra! Turen var ein familie- og vennetur der alle kjente mange frå før, men ingen kjente alle. Eg var reiseleiar saman med Inger, kona mi, og kollega Eva Vassbø. Det var Eva som hadde fått med seg folka på turen. Over halvparten av deltakarane var barn og unge i alderen 5-22 år, og dei fleste av desse var tenåringer. Totalt var me femti personar.
Turen begynte dårleg! Då me hadde kome oss gjennom passkontrollen i Tel Aviv, viste det seg at koffertane ikkje var blitt med på flyet frå Warszawa. Femti personar utan bagasje, og eit «lost & found»-system som var manuelt og treigt! Tre timar seinare kunne me omsider forlata bagasjehallen og setja oss på bussen til første stoppestad, Netanya. Men allereie denne første kvelden viste kvaliteten på gruppa seg. Humøret og forventingane var på plass, heile tida.
Me hadde heldigvis sett av heile den neste dagen til avslapning i badebyen Netanya ved Middelhavet. Dermed hadde me tid til å besøka eit handlesenter og gjera nødvendige innkjøp før me landa på stranda og fekk nyta sanden og havet. Slike gonger er det godt å ha gode ordningar i reiseforsikringa!
Ei lita gruppe i gruppa hadde planlagt å bruka også denne dagen til å suga inn historie og kultur. Dei hadde bede om ein ekstra dag med guide, og fekk ein flott tur til Akko og Cæsarea, litt lenger nord langs kysten. Trass i komplikasjonane gjennomførte dei dette etter ein rask visitt innom handlesenteret. Og jammen kom dei ikkje tilbake og fekk seg ein dukkert i Middelhavet, før me alle var samla til Bli-kjent-samling og middag.
Eg kjem tilbake til inntrykk frå resten av turen, men kan allereie nå seia at me hadde gode dagar saman i Galilea, Jordandalen, Judaørkenen og Jerusalem. Turen var på ein måte bibel- og trusopplæring for barn, ungdom og vaksne. Og me bada kvar dag, i Gennesaretsjøen og Dødehavet, i varme kjelder og i bassenga på hotella. Dessutan: Kvar gong eg er i det heilage landet, lærer eg noko nytt. Både om bibel- og kulturhistoria, og om det samansette samfunnet i landet i dag.
Bagasjen fekk me forresten levert på hotellet i Netanya, ca 22 timar forsinka. Heldigvis!
Gå i fred stod det på store oppslag på stranda, på hebraisk, engelsk og arabisk. Eit fint og bibelsk uttrykk å ta med seg på turen vidare frå Netanya.
Det er nå i august 2022 ti år sidan første gong Inger og eg gjekk turløypa Jesus Trail. Sidan har det blitt mange vandringar i Galilea.
Jesus Trail er ein 65 km lang vandring frå Nasaret til Kapernaum. Den går i eit landskap der Jesus sjølv gjekk. Dersom du går heile turen, vil du normalt bruka 4-5 dagar. Det er også mogleg å gå delar av løypa. Det er dessutan lurt å setja av tid til å utforska Nasaret før turen og å vera (minst) ein dag ved Gennesaretsjøen etter turen. Bildet frå Arbelfjellet er frå ein av turane på Jesus Trail.
Det er ei spesiell oppleving å oppleva eit land og kulturen der til fots. Me ser andre ting enn når me er i bil eller buss. Me kjenner lukter, treff menneske, ser blomar og tre på nært hald. Stien er merka og går i naturen og delvis i bebygde område. Me er innom forskjellige landsbyar, heilagdomar og arkeologiske utgravingar. Det er mykje interessant å sjå.
Eg las første gong om Jesus Trail på nettet i 2008. Inger og eg hadde då vore mange gonger i Israel, men aldri på fottur. Så dette skapte interesse!
Sommaren 2012 var første gong me fekk høve til å ta turen, og det blei altså tur i august. Ikkje optimalt, og eg ville aldri gjort det igjen på denne tida av året. Me gjennomførte så vidt i veldig varmt ver. Nettsida til Jesus Trail seier at ein på grunn av varmen ikkje bør gå turen i perioden juni – september!
Første gong gjekk Inger og eg åleine. Sidan har me gått denne turen som reiseleiarar for norske turgrupper. Me har også gått delar av turen på nytt åleine, når me har vore på ferie i Israel. Eg vil anbefala å vera med på gruppetur eller bruka ein lokalkjent operatør på slike turar. Ein treng ikkje nødvendigvis guide på vandringa, men det er lurt å få hjelp av lokale folk med gode råd og bestilling av overnatting, transport av bagasje med meir.
Her er eit par bilde frå gruppeturar i totalt ulike terreng som me møter på Jesus Trail.
Under Arbelklippene. Foto: Arne Berge 2019Frå Nakhal Arbel. Foto: Arne Berge 2017
Når Inger og eg har med oss ei gruppe på vandringa, har eg ansvar for forkynning og undervisning. Eg syns det er flott å få formidla bibelkunnskap som er «jordfesta» i den bibelske geografien og historia. Det neste bildet er tatt i ein slik formidlingssituasjon, på Hattins Horn. Her er det god utsikt over store delar av Galilea. På bildet skimtar me Gennesaretsjøen langt nede i bakgrunnen.
Frå Hattins horn. Foto: Inger Bakke Berge 2019
Vil du finna ut meir om Jesus Trail? Du kan sjå fleire bilde og lesa det eg har skrive gjennom ti år her på bloggen i kategorien Jesus Trail. Noko av det første eg skreiv i denne kategorien, var eit relativt fyldig referat frå turen i 2012, sjå her.
Bli med meg til pasjonsspelet i Oberammergau i 2022! Innbyggarane i den litle byen i Sør-Tyskland dramatiserer kvart tiande år Jesu lidingshistorie, som ei stor teateroppsetjing. Sesongen 2020 er utsett til 2022 på grunn av pandemien, og me får håpa at forholda til den tid er normaliserte.
Det er framføringar fem dagar i veka i perioden mai til oktober. Gjennom eit sommarhalvår har fleire hundre tusen tilreisande kome for å oppleva dette spesielle pasjonsspelet.
Inger og eg skal sommaren 2022 vera turteam/reiseleiarar for ei gruppe som drar for å sjå pasjonsspelet. Turen er arrrangert av Plussreiser. Me skal først vera nokre dagar til fjells i Østerrike. Her blir det aktive feriedagar med fjellturar og andre naturopplevingar i Tyrol. Me skal også på busstur over Brennerpasset til den italienske sida av Alpene.
Så reiser me til Oberammergau for å oppleva pasjonsspelet. Framføringa tar ein heil ettermiddag og kveld, inkludert middagspause.
Pasjonsspelet Oberammergau 2020 kan ikkje gjennomførast i år. Det overraskar ikkje, med den krevande situasjonen me er i nå. Beslutninga blei offentleggjort i går 19. mars. Turen som eg, saman med kona mi Inger, skulle vera reiseleiar for i sommar, blir dermed naturleg nok avlyst. Sjølve pasjonsspelet er derimot ikkje avlyst, men utsett til 2022. Så det blir høve til å sjå det igjen!
Dette er eit stort arrangement. Pasjonsspelet i Oberammergau blir sett opp kvart tiande år. I løpet av sommarsesongen 2020 skulle omlag 500.000 menneske vera tilskodarar. Og det blir opplyst at ca 95 % av billettane var selde.
Her er pressemeldinga frå Pasjonsspelet:
Wichtige Mitteilung
Die 42. Oberammergauer Passionsspiele werden aufgrund der aktuellen Situation durch die Corona-Pandemie verschoben. Grundlage ist ein Bescheid des Landratsamtes Garmisch-Partenkirchen, der die Durchführung der vom 16.05.2020 bis zum 04.10.2020 geplanten Veranstaltung untersagt. Die Gesundheit unserer Gäste und Mitwirkenden hat für uns höchste Priorität, daher haben sich die Verantwortlichen entschlossen, die für den 16. Mai 2020 geplante Premiere der Passionsspiele auf das Jahr 2022 zu verschieben. Die Premiere ist für den 21. Mai 2022 geplant.
(…)
Wir möchten uns bei Ihnen herzlich für die vielen warmen Worte und die Unterstützung bedanken! Auch wir müssen den Beschluss erst einmal verarbeiten, uns sortieren und für 2022 neu aufstellen. Bitte haben Sie etwas Geduld, wir versuchen Sie so schnell wie möglich über den neuen Stand zu informieren. Gemeinsam blicken wir nun auf 2022 und hoffen, Sie dann in Oberammergau begrüßen zu dürfen.
27.09.2019: Eg var nyleg på studietur i Vest-Tyrkia, og ein av stadane me besøkte, var Hierapolis / Pamukkale. Eg hadde vore her eit par gonger før, men det var så langt tilbake som i 2005. Etter den tid er det her gjort eit arkeologisk funn som eg syns er svært interessant; i 2011 blei apostelen Filips grav funnen i ein kyrkjeruin nær Filips martyrium, staden der han etter tradisjonen blei korsfesta.
Filips martyrium og gravkyrkje ligg i bakkane ovanfor det romerske teateret i den gamle byen Hierapolis.
Den kristne misjonen nådde tidleg fram til Lykosdalen med dei tre nabobyane Hierapolis, Laodikea og Kolossai. Allereie på 50-talet, ca 25 år etter Jesu død og oppstode, er byane omtalt i Kolossarbrevet (Kol 4,12-13). Epafras hadde truleg møtt den kristne trua hos Paulus i Tyrannusskulen i Efesos (Apg 19,8-10). Epafras blir av nokre kalla Lykosdalens «apostel».
Det er likevel apostelen Filip som først og fremst blir knytt til den tidlege kyrkja i Hierapolis. Han kom kanskje hit på slutten av 60-talet eller på 70-talet, og tradisjonen seier at han blei martyr ved å bli korsfesta opp-ned i år 80.
Ruinane etter bygningen som blir kalla Filips martyrium, har lenge vore kjent. Fagfolk rekna også med at sjølve grava var innanfor denne ruinen. Men i 2011 fann arkeologer grava i ein kyrkjeruin like nedanfor martyriet.
NRK viste i desember 2011 ein dokumentar om funnet av grava. Her kjem det fram at norske arkeologar var aktivt med i utgravingane. Les NRKs omtale av programmet: Se NRKs unike bilder fra apostelen Filips grav.
Det er funne eit interessant segl (brød-stempel) i bronse med bilde av Filip mellom grava (til venstre) og martyriet (til høgre).
På informasjonstavla på staden (på eitt av bilda under) og i Biblical Archaelogy Society sin omtale av funnet, blir det oppgitt at dette seglet er frå 6. hundreår.
Steinbenkane i gravkammeret. Foto: Arne Berge 2019Apostelen Filips martyrium. Foto: Arne Berge 2019
Eg tar også med teksten på eit par av informasjonstavlene på staden, med omtale av gravkyrkja og martyriet.
Informasjonstavle, Filips gravkyrkje. Foto: Arne Berge 2019Informasjonstavle, Filips martyrium. Foto: Arne Berge 2019
Frå vandringa på Jesus trail. Foto: Arne Berge 2017
Tre dagars vandring til fots på Jesus Trail i Galilea, frå Nasaret til Gennesaretsjøen. Fleire dagar med mange ulike opplevingar i Jerusalem. Besøk i Nasaret og Betlehem. Og enda mykje meir, f eks å koma til Qumran der Dødehavsrullane blei funne.
Og det at me får med oss Yom Kippur (den store forsoningsdagen, ein viktig jødisk heilagdag) mens me er i Jerusalem, er jo bare bonus!
Plussreiser arrangerer turen. Eg er reiseleiar saman med Inger, kona mi. Velkommen til å bli med oss på innhaldsrik haustferie i Israel og dei palestinske områda i oktober 2019.
Du kan også finna mykje stoff om Jesus Trail på nettsida deira: jesustrail.com
«Eg har hørrt at det va ein lam mann som kunne gå igjen etter å ha snakka med Jesus her i byen i dag». En 13-åring fra Hinna leker seg som tenkt TV-reporter like etter at underet i Kapernaum hadde skjedd (Mark 2,1-12). Hun stiller spørsmål som «hva tenkte du?» til de ulike personene i fortellingen.
Denne sommeren (2018) har jeg vært reiseleder for en gruppe barn og unge fra Hinna på reise til Det hellige land. Vi besøkte mange av stedene som er knyttet til Jesu liv. Mange steder dramatiserte vi bibeltekster, slik som i Kapernaum. Det er spesielt å lese fra Bibelen på stedene fortellingene omtaler, og dermed få et geografisk perspektiv på de kjente historiene. Det gir et levende og annerledes møte med tekstene.
I Getsemane hadde vi først en kort gudstjeneste med tekst om Jesu bønnekamp. Så laget vi stillbilde med Jesus i bønn ett sted i hagen og en gjeng sovende disipler under et oliventre et annet sted i hagen. Både Jesus og disiplene var ungdommer fra Hinna. Etterpå gikk vi inn i den store, halvmørke kirken med mosaikkbilder over den samme historien. Her kunne vi knele ved den flate steinen som markerer stedet der Jesu bønnekamp fant sted ifølge tradisjonen.
Vi hadde også flotte natur- og kulturopplevelser, både ved Gennesaretsjøen, i ørkenen og i Jerusalem. Det israelske og palestinske samfunnet er mangfoldig og vi ble litt mer kjent med jødisk og arabisk kultur og historie. Jerusalem er en hellig by både for kristne, jøder og muslimer, – og en svært interessant by å besøke.
Møtet med mennesker er alltid viktig. De som lever i tro på Jesus, er de «levende steinene» i sitt nærmiljø i dag (1 Pet 2,4-5). Vi møtte mennesker som tror på Jesus, både på israelsk og palestinsk side. Vi møtte et par unge representanter for den messianske bevegelsen, det vil si jøder som tror at Jesus er Messias. De tilhører en liten minoritet i det jødiske samfunnet. For oss var det viktig å møte dem og oppleve deres engasjement for forsoningsarbeid. Vi hadde også et spennende møte med Det Palestinske Bibelselskapet i Betlehem på Vestbredden. Organisasjonen driver aktivt arbeid innen den kristne minoriteten og i den muslimske majoritetskulturen, for eksempel gjennom skolebesøk.
«Dette vil vi alltid huske!» var en av kommentarene etter turen.
Dette notatet blei skrive for Kirkehilsen 3/2018, som i desse dagane kjem i postkassene i bydelen. Kirkehilsen er menighetsbladet for Hinna og Gausel. I bladet er det også ei side med bildegalleri frå turen.
Turen ned Samariaravinen på Kreta er ei flott oppleving. Undervegs er det mykje å sjå, både av vill natur og kulturhistoriske spor.
Løypa gjennom nasjonalparken startar høgt oppe, mellom enda høgare fjell, og går nedover ein stadig trongare fjellkløft før den endar i landsbyen Ágia Rouméli nede ved havet. På det smalaste er botnen av ravinen tre til fire meter brei og fjellsidene fleire hundre meter høge. Dei mest rasutsette stadane var merka med beskjed om å gå fort forbi denne staden!
Inger og eg tok buss frå landsbyen Paleochora, der me er på ferie, til Xyloskalo der turen starta 1227 meter over havet. Derfrå er det 16 km å gå til Ágia Rouméli, av desse er 13 km innanfor nasjonalparken sitt område. Etter eit bad på stranda, tok me ferje tilbake til Paleochora om kvelden.
Det må seiast at me ikkje var aleine på turen gjennom ravinen. Det var nokre hundre, kanskje også nokre tusen andre, som gjekk turen denne dagen. Me gjekk i kø nedover stien det første kvarteret. Etter dette hadde me ikkje oppleving av å gå i kø, sjølv om me heile tida hadde folk rundt oss.
Området var godt tilrettelagt for å ta imot så mange gjestar. Det var reint vatn å drikka mange stadar, og tilsette frå nasjonalparken på fleire stasjonar undervegs. Det var toalett, men ikkje nokon serveringsstadar. Det var kanskje like greitt, men då eg hadde gått turen var det godt med kaffi på kafeen utanfor parken!
Namnet på ravinen har elles ikkje noko å gjera med det bibelske landskapet Samaria. Dei fleste meiner namnet kjem frå Mariakapellet i den gamle landsbyen midt inne i ravinen. Landsbyen Samaria blei endeleg fråflytta då området blei naturpark i 1962. Men det er også dei forskarane som meiner at namnet må vera eldre enn busetnaden der, og at det dermed har andre språklege røter.
Vidare let eg nokre av bilda frå turen tala om kva som er å sjå.
Det første bildet viser utsikta frå startpunktet Xyloskalo. Herfrå går det bare ein veg, – nedover!
Utsikt frå Xyloskalo. Foto: Arne Berge 2018
Det neste bildet viser fjellet Gingilos på 2080 moh. Det ragar mektig over startpunktet for turen.
Gingilos. Foto: Arne Berge 2018
Etter ei kraftig nedstigning kom me til Ayios Nikolaos. Her er det ein skog av imponerande sypressar. Treet eg står ved sidan av her, skal visstnok vera 600 år gamalt.
Her er det også mange flotte blomar å sjå.
Ved Ayois Nikolaos. Foto: Arne Berge 2018
Staden har namn etter Ayios Nikolaos, altså St. Nikolaus. Her er det sjølvsagt eit gamalt Nikolaus-kapell med ein enkel ikonostasis framfor altarområdet.
Ayios Nikolaos. Foto: Arne Berge 2018
Ikonostasis i Ayios Nikolaos. Foto: Arne Berge 2018
Litt lenger nede i ravinen kom me til landsbyen Samaria. Her ligg dette vakre Kristus-kapellet, som dessverre var låst.
Etter landsbyen begynte ravinen å bli verkeleg smal. Her går det uttørka elveleiet mellom bratte fjellsider.
Samariaravinen. Foto: Arne Berge 2018
Lenger nede i ravinen kom me til eit nytt Kristus-kapell. Dette var ope.
Christos, Samariaravinen. Foto: Arne Berge 2018
Ikonostasis i Kristuskapellet, Christos. Foto: Arne Berge 2018
Etter dette kom me til det smalaste partiet i ravinen. Dette var bare veldig imponerande og flott natur! Eg tar med dette bildet ein gong til, som avrunding av bildeserien.
Vil du vera med? I sommar skal eg vera reiseleiar for familie- og ungdomstur til Israel og dei palestinske områda. Me har nokre ledige plassar og det er framleis mogleg å melda seg på. Hinna menighet i Stavanger arrangerer turen, men det er nå opna for at folk frå andre kyrkjelydar og stadar kan vera med.
Det er utruleg mange gamle kyrkjer i Danmark. Eg har nyleg kome heim frå ein god familieferie i Fjellerup. Dermed blei det litt tilfeldig Fjellerup kirke eg fann fram til og fekk gjort meg kjent med. Men den er nok ein god representant for dei mange bygdekyrkjene på Jylland.
Fjellerup ligg på nordsida av Djursland, halvøya eg som barn lærte å kalla nasen på Jylland. Det viser seg at danskene sjølv framleis brukar dette uttrykket. Eit anna uttrykk eg såg i ein turistbrosjyre, var Det vildeste Danmark. Djursland er eit vakkert landskap, men vilt er nok ikkje eit ord eg som nordmann hadde kome på å bruka!
Det var dessverre ikkje gudsteneste i kyrkja den veka eg var i Fjellerup. Men eg var på kyrkjebesøk og det var fint å koma åleine inn i stilla i den gamle kyrkja. Allereie i våpenhuset forstod eg at det var godt lagt til rette for bruk av det heilage rommet. Der blei eg møtt av denne inviterande teksten:
Fjellerup kirke er ei historisk kyrkje frå mellomalderen:
Det meste af kirken, kor og en del af den østlige fløj, er bygget omkring år 1200, den store kirkebyggingstid i Danmark, et kvaderarbejde (en kvader er en tilhugget, firkantet blok som regel i granit anvendt til ydermure) udført med spidshammer og håndkraft af egnens bønder. (…) Kirken er senere udvidet mod vest med groft murværk. I det sydvestlige hjørne ses kæmpestore kampesten, nogle af grundstenene rager nogle steder langt ind i kirkerummet. Endnu senere er våbenhus og tårn bygget til af munkesten og rå granit (frå brosjyren Fjellerup 2017. Byen ved skov og strand).
Kyrkja er lang og låg. Dei neste bilda viser kyrkjeskipet, altarpartiet og døypefonten. Altartavla er eit nyare maleri frå kyrkja si restaurering i 1959, med tema frå Luk 24,30-31 om då Jesus synte seg for Emmaus-vandrarane.
Fjellerup kirke. Foto: Arne Berge 2017
Eit særtrekk ved dansk kyrkjeliv er at det heilt sidan 1868 har vore høve til å danna «valgmenigheder» innanfor folkekyrkja. Så vidt eg veit har så ulike grupperingar som grundtvigianarar, indremisjonsfolk og karismatikarar, nytta seg av denne retten. Det viste seg at dette var tilfellet her i Fjellerup; både sognemenigheden og ein valgmenighed med tilknyting til Indre Mission har gudstenester i kyrkja.
Eg blei glad då eg oppdaga at den flotte kyrkja står open på dagtid. Det er imponerande at eit så lite sokn (ca 700 fastbuande) maktar å halda kyrkja open slik at det heilage rommet kan brukast både av fastbuande og ferierande. Eg håper den blir mykje brukt!
Kva slags turutstyr brukar me viss me skal gå fottur i Galilea? Det spørsmålet har eg fått frå folk som syns det ville vera fint å vera med på pilegrimsvandring på Jesus trail. Og koss er terrenget?
Terrenget på Jesus trail er stort sett veldig lett; mykje grusvegar og elles gode stiar. Dessverre også noko asfalt. Det er lett å finna fram; løypa er godt merka. Dette bildet er frå dag 2 på Jesus trail, mellom Kana og Kibbutz Lavi. Den fire dagar lange turen går gjennom landbruksområde og småbyar, skog, hei og fjell. Dei brattaste motbakkene er faktisk i gamlebyen i Nasaret, der me går oppover i trappar mellom gamal bebyggelse. Når me går oppom Arbelfjellet, er det ein bratt sti ned i Duedalen med fantastisk utsikt over Gennesaretsjøen.
Eg har gått mykje på fjellstøvlene mine, som på bildet her. Men etter at dette bildet blei tatt i 2012, har eg gått over til lettare midi-tursko. Det er også fullt mogleg å gå i gode joggesko, for terrenget er normalt heilt tørt bortsett frå om vinteren.
Eg likar å gå med stavar når eg går lengre turar. Men det er det jo dei færraste som gjer. Og om ein ikkje har gått med stavar på turar i Norge, er det neppe nokon grunn til å gjera det på Jesus trail.
Sjølv om det er varmt, bør ein ha med seg klær som dekker skuldrane og knea. Dette fordi me er innom heilage stadar for ulike religionar. Elles er dagstursekk, vatn, solbriller og noko å ha på hovudet viktig turutstyr. Altså ikkje noko spesielt i forhold til andre turar.
August 2016: Det var sommar i Cambridge då eg nyleg var der på ei bibelfagleg studieveke. I tillegg til studiet fekk eg heldigvis også tid til å oppleva byen på andre måtar, blant anna gjennom ein herleg tur med elvebåt på Cam. Desse båtane blir kalla punts. Dei blir drivne av ein punter som brukar kraft med ein lang stav mot elvebotnen.
Det første bildet viser ein passerande båt (tilsvarande type som den eg var ombord på) med flotte college-bygningar i bakgrunnen; frå venstre Clare College, King´s Collage Chapel og King´s College.
Det neste bildet viser klargjeringa av båtane før me skulle ut på tur. Her er det Magdalene College som dannar bakgrunnen.
Elveturen gjekk langs det flotte parkområde The Backs. Ein annan dag eg var i parken, tok eg dette bildet som (såvidt) viser elva. Bygningane i bakgrunnen er ein del av St. John´s College.
Punter´en eg følgde, var til vanleg student. Han imponerte med å ha full kontroll over båten samtidig som han guida og fortalde om elva, båtane, byen og universitetet.
Det gjekk også an å leiga båt og driva den fram sjølv. Eg såg fleire mindre vellukka forsøk på dette og var glad eg hadde valt ei avslappande rolle som passasjer!
Westminster College, Cambridge. Foto: Arne Berge 2016
Gresktime etter frukost. Deretter forelesningar i GT og NT. Og ikkje nok med det: om kvelden lesing av hebraiske og greske bibeltekstar saman med dei som hadde hatt forelesningar tidlegare på dagen. Eg har nyleg kome heim frå ei studieveke på Summer Biblical Study in Cambridge.
Det var heldigvis også nokre ettermiddagstimar utan program. Éin dag nytta eg den tida til punting på elva Cam, ein annan dag gjekk eg bare rundt og såg på alle dei flotte college-bygningane. Éin dag var eg på utstillinga Lines of thought på universitetsbiblioteket. Og enda ein annan dag fekk me tilbod om omvising på det historiske Parker Library. Eg trur eg vil skriva meir om desse ettermiddagane seinare.
Studieveka blei arrangert av Vacation Term for Biblical Study (VTBS). Dei leigde dette året lokale på Westminster College (bildet). VTBS arrangerer to studieveker etter kvarandre, og ein kan delta på éi eller på begge. Dei presenterer kurset slik:
… an annual summer school for all who wish to develop their understanding of the Bible through academic study. It is known for the academic quality of its courses, and has been addressed by many biblical scholars of national and international repute. From its earliest days, VTBS has enabled teachers, students, ministers and laity to deepen their understanding of the biblical literature and to keep abreast of current scholarship.
Eg hadde lese om kurset på Larry Hurtado´s Blog, men visste eigentleg ikkje mykje om det då eg reiste. Det viste seg å vera ei tradisjonsrik samling der mange av deltakarane kjem igjen år etter år (og dermed heller ikkje var «heilt unge»). Me var ca 30 deltakarar, og det var bare tre utlendingar; ein amerikanar, ein kinesar og meg. Resten var engelske. Men det var slett ikkje første gong det var nordmenn der, – og eg kjente meg svært velkomen.
Det var kjekt å vera saman med mange andre med interesse for bibelfag ei slik veke. Så vidt eg veit finst det ikkje eit tilsvarande tilbod i Norge. Sjølv hadde eg mest glede av forelesningane over Johannes-evangeliet ved dr. Wendy Sproston North (jfr boka hennar om Joh) og av språkgruppa med nytestamentleg gresk. Men også dr. Johanna Stiebert sine forelesningar om fedre og døtre i GT, var svært interessante (jfr boka hennar om temet).
Og Cambridge var jo ein flott by for ei sommarveke! Men det kjem eg altså tilbake til.
Kapellet Sainte Germaine de Baradieu er eitt av dei mange flotte kapella me var innom på pilegrimsvandringa i Frankrike. Kapellet ligg ca 10 km før Condom.
Dette kapellet ligg inne i ein skuggefull hage. Det er ein god pauseplass, anten ein er ute etter sol eller skugge. Me hadde fint ver denne dagen, men det var ikkje varmare enn at me syns det var godt å sitja i sola i grasbakken utanfor hagemuren.
Kapellet er visstnok frå 12.-13. hundreår og det er bygd over restar av eit tidlegare kloster som blei øydelagt av normannarane. Det er fint restaurert med mange vakre detaljar både innandørs og utandørs.
Saman med eit oppslag med ein historisk tekst knytt til staden (dessverre bare på fransk), fann eg denne skissa over kapellet med hage og kyrkjegard.
Me har lært oss at det normalt er vatn å finna på ein kyrkjegard, og her var det som vanleg (heldigvis) merka med Eau Potable – drikkbart vatn.
Eg tar med enda eit par av bilda våre frå denne staden. Utanfor hagemuren var det flott med fargerike blomar. Og då me la ut på vandringa vidare, stod eit kors i vegkanten og forkynte lågmælt om Han som er kyrkja sin herre.
Eg blei veldig begeistra for den historiske småbyen Auvillar som ligg på ei høgde over Garonne-elva. Staden presenterer seg som ein gamal oksitansk handelsby. I dag har den ca 1000 innbyggjarar, tidlegare har den vore større.
Her var det mykje å sjå. Heldigvis kom me fram tidleg på ettermiddagen etter ein relativt kort dagsetappe på pilegrimsvandringa vår.
Den historiske juvelen i byen er utan tvil den sirkulære torghallen frå første halvdel av 1800-talet. Hallen står sentralt på eit torg som er forma som eit triangel, Place de la Halle. Dei gamle bygningane har fine arkadar ut mot plassen. Sjølve torghallen er omkransa av 20 søyler som skal vera i toscansk stil. Eg syns det er vakkert!
Hallen har vore ein stad for kornhandel. Den inneheld framleis gamle mengdemål for denne handelen; mål i stein frå mellomalderen og i metall frå tida då hallen blei bygd. Guideboka seier at sjølve bygningen er frå mellomalderen. Det er ikkje korrekt. Men det skal tidlegare ha stått ein eldre rektangulær torghall på staden, og den kan eventuelt ha vore så gamal.
Me budde på vertshuset Le Baladin på Place de la Halle. Den gamle bygningen var heilt overgrodd av eføy. Innreiinga hadde mange spesielle og stilfulle detaljar. Det mest originale var nok spisesalen, som var utsmykka med gamle gjenstandar, mange av dei montert opp-ned på veggar og i taket. I eit hjørne hang det for eksempel eit piano ned frå taket. Den gamle gardintrappa som blei brukt som skostativ for skitne tursko i entreen, var ikkje dum, den heller.
Studer bilda under og bli i godt humør!
Det gamle huset på det neste bildet, ligg i bakken opp til torget frå hamna nede ved Garonne-elva. Eg syns slike hus er flotte å sjå på og blir imponert over koss mange hus er tatt vare på.
Slik kunne eg ha halde fram med fleire bilde, for eksempel av kyrkja, klokketårnet og utsiktspunktet i byen. Det får halda med dette. Men eg kan jo til sist nemna at byen er stolt av å vera heimstad for trubaduren Marcabru (ca 1110-1150). Han er blant anna kjent for å ha forfatta nokre av dei eldste pastoralar som finst. Det er mykje og interessant kulturhistorie å finna langs pilegrimsvegen!
Auvillar er med i organisasjonen Les Plus Beaux Villages de France (dei vakraste landsbyane i Frankrike). Me har på tidlegare etappar på pilegrimsvegen også vore innom nokre andre av dei 153 landsbyane i organisasjonen.
Naturreservatet i dalen Nahal Amud i fjellområda i Galilea var eitt av måla for ferien i Israel i sommar. Eigentleg hadde Inger og eg planlagt å gå frå Safed ned dalen til Gennesaretsjøen. Det er ein tur på ca 20 km og med over 1000 meter nedstigning. Varmen gjorde at me endra desse planane. Det førte til at me i denne omgangen bare fekk ein smakebit av naturreservatet. Men det me fekk med oss, gav meirsmak. Me kjem nok tilbake, og då på ei tid av året då det er forsvarleg å ta heile turen.
Me drog til den øvre delen av dalen der Israel Nature and Parks Authority har parkeringsplass og eit enkelt informasjonssenter med kiosk (inn ein stikkveg frå veg 866). Her fekk me brosjyre med informasjon og kart over den nordre delen av Nahal Amud, dessverre bare på hebraisk. Dumt dei ikkje hadde engelskspråkleg utgåve av brosjyren, slik dei pleier ha desse stadane. Då eg pakka sekken heime i Norge, prioriterte eg nemleg ikkje å ta med guideboka Israel National Parks & Nature Reserves. Utgåva eg har, veg over 500 gram, og eg var restriktiv med kor mykje vekt eg ville ha på ryggen.
Me fekk beskjed om at ein anbefalt rundtur ville ta 3 timar, men at turen kunne kortast ned til 1 1/2 eller 2 1/2 time. Dette viste seg å vera romsleg tid, inklusiv pauser. På grunn av varmen valde me likevel å forkorta turen, det vil seia at me tok varianten som var berekna til 2 1/2 time.
Då me var heime i Norge igjen, forstod me at me hadde gått glipp av den finaste staden i dalen ved ikkje å gå heile rundturen; me burde gått heilt ned til Sekhvi Pools, som blir omtalt slik i guideboka:
These pools are formed from the convergence of Nahal Sekhvi og Nahal Amud. Beside the pools stand large Oriental Plane trees (Platanus orientalis). Here, one can immerse oneself in the cool water and rest in the shade of the trees.
Sjølv om me ikkje kom til desse dammane, fann me ein god pauseplass ved Ein Yakim. Det er ikkje kvardagskost å finna rennande vatn og skuggefulle stadar ein varm sommardag i Israel. Men i denne tronge og bratte dalen fann me nettopp dette.
Guideboka siterer ei setning eller eit uttrykk frå Bibelen i samband med omtalen av kvar stad. Nahal Amud blir kommentert med følgjande uttrykk frå Femte Mosebok:
… eit land med rennande bekker, med kjelder og vassårer som spring fram i dalane og på fjellet … (5. Mos 8,7)
I sommar har eg testa ut koss det er å gå Jerusalem Trail. Dette er ein (delvis) merka fottur i og rundt Jerusalem.
Løva med tursekk og stav er symbol for turløypa.
Inger og eg har nyleg vore på ferie i Israel og dei palestinske områda. Éin av planane for ferien var å gå ein del dagsturar, først og fremst i ulike naturområde. Men den urbane Jerusalem Trail var også ein tur me gjerne ville gjera oss kjent med. Me valde å gå frå Gamlebyen vestover til Ein Kerem, ei strekning på ca 15 km.
Løypa er ikkje veldig godt merka. Me var heilt avhengig av gode kart der løypa er teikna inn. Det hadde me i boka Israel National Trail and the Jerusalem Trail der det er bykart i målestokk 1:15000. Enkelte delar av den 42 km lange turen er visstnok ikkje merka i det heile tatt.
Me starta faktisk dagen i Gravkyrkja ved Jesu grav. Grunnen til det skal eg koma tilbake til. Derfrå gjekk me gjennom det kristne kvarteret i Gamlebyen, ut Jaffaporten, forbi Sionshøgda og bort til området øverst i Hinnomdalen, like nedanfor den skotske kyrkja. Der fann me merkinga og begynte vandringa på Jerusalem Trail. Løypa førte oss forbi ein del interessante og viktige stadar i Vest-Jerusalem, og me tok oss tid til ein del stopp og små avstikkarar for å utforska stadar me ikkje hadde vore før.
Første stopp var den gamle jernbanestasjonen. Her er det bygd opp eit moderne miljø med butikkar og spisestadar. Det var så tidleg på dagen at det knapt var folk der. Men det var likevel spennande å sjå koss staden var blitt utvikla.
Vidare gjekk turen gjennom eit boligområde til me kom til Sacher-parken nedanfor Israel Museum. Me gjekk gjennom parken og opp til Knesset, passerte den store menorahen og gjekk vidare mot The Hebrew University.
Me passerte universitetet og ei stund etterpå kom me til Kikkar Denya (Danmarksplassen) der me fann oss ein kafé. Herleg! Etterpå følgte me trikkesporet til Mount Herzl der me gjekk inn i parken og såg grava til Theodor Herzl, grunnleggaren av den politiske sionismen.
Ikkje alle strekningane på turen var like spennande. Men det å gå til fots gjennom ein by, gir ei eiga oppleving av å bli kjent med dagleglivet i denne byen. For ein by er alltid meir enn dei typiske turiststadane. Både i Sacher-parken og på Mount Herzl var det livleg med skuleklassar med jødiske barn på klassetur.
Like ved endehaldeplassen til trikken, der vegen går inn til holocaustmuseet Yad Vashem, førte merkinga oss ut i skogen. Ganske snart passerte stien eit minnesmerke etter Raoul Wallenberg. Vidare gjekk det på skogsveg nedover ein dal til landsbyen Ein Kerem som var målet for vandringa vår. Den kristne tradisjonen seier at dette er Døyparen Johannes sin fødestad.
Landsbyen har ein sterk kristen tradisjon og det er fleire kyrkjer der. Me konsentrerte oss om Johanneskyrkja som i følge tradisjonen er bygd på døyparen sin fødestad. Dette er altså staden der foreldra hans, Elisabet og Sakarja, budde. Og staden Maria oppsøkte då ho hadde fått bodskapen om at ho skulle bli Jesu mor.
Til venstre for altaret i kyrkja er det ei grotte som markerer fødestaden: Hic Praecursor Domini Natus Est. Her er Herrens forløpar født.
I gardsrommet utanfor kyrkja er det keramikkfliser med Sakarjas lovsong (Luk 1,68-79) på mange ulike språk. Lovsongen var i følge Lukas profetisk tale i samband med døyparen sin fødsel. Teksten sluttar slik:
Og du, barn, skal kallast profet for Den høgste,
for du skal gå fram føre Herren og rydda hans vegar
og læra folket hans å kjenna frelsa når deira synder blir tilgjevne,
for vår Gud er rik på miskunn.
Slik skal lyset frå det høge
gjesta oss som ein soloppgang
og skina for dei som bur i mørker og dødens skugge,
og styra våre føter inn på fredens veg.
Eg begynte med å fortelja at me starta dagen ved Jesu grav i Gravkyrkja. Dette gjorde me for å leggja ein ekstra dimensjon til vandringa frå Gamlebyen til Ein Kerem. Me gjorde dette til ei «Emmausvandring»! Det finst ei flott forteljing i Lukasevangeliet om koss Jesus påskedag viste seg for to vandrande disiplar og slo følge med dei på vegen. Disiplane var forvirra og usikre, og dei var på veg ut av Jerusalem til Emmaus (Luk 24,13-35). Det er fleire teoriar om kor dette Emmaus kan ha lege. Ein Kerem har faktisk vore nemnt i den samanhengen, men eg trur andre stadar er meir sannsynlege lokaliseringar. Likevel: Me starta dagen ved Jesu grav og las der det siste kapitlet i Lukasevangeliet om Jesu oppstode og om møtet med Emmaus-vandrarane. Dermed blei dette perspektivet også med og prega turopplevinga på Jerusalem Trail for oss.
Eg har vore innom gjestehuset Fauzi Azar Inn fleire gonger dei siste to åra. Kvar gong blir eg slått av kor entusiastisk folka der fortel om betydninga som staden har fått i Nasaret.
Det spesielle gjestehuset blir drive i eit 200 år gamalt arabisk herskapshus.
Sustainable tourism is a buzz-word being thrown around throughout the world when it comes to talking about new developments in the tourism industry. But far away from the images of eco-resorts being developed in the Amazon, in the city of Nazareth in northern Israel, famous as the hometown of Jesus, one Inn has had an impact on the local community which has now been named as a model case for community based sustainable tourism development in a joint research paper published by Israeli and Swedish academics.
The Fauzi Azar Inn, which was founded in 2005 by a Jewish tourism entrepreneur and a local Arab family, in Nazareth, Israel’s largest Arab city, was groundbreaking in the levels of cooperation between communities it created. However, the impact has gone far beyond just that. The Inn is set in the center of Nazareth’s Old City, an area which, at the time of opening had no tourist accommodation despite the city’s global reputation and its location just minutes from major Christian sites such as the Basilica of the Annunciation and Mary’s Well.
The opening of the Fauzi Azar Inn, in an Ottoman Mansion which was previously derelict and a breeding ground for drug dealers, first brought a trickle of tourists into the city. Over time, that trickle turned into a stream, and could now be described as a river. In fact, the flow of tourists into Nazareth’s Old City is so strong that alongside the FauziAzar are now five new guesthouses, fully owned and operated by local Nazarethites with the full support of the founder of the Fauzi Azar, Maoz Inon.
Nå er Inger og eg sjølve eksempel på at det har skjedd noko med reiselivet i Nasaret. Fram til i fjor hadde me aldri sove i byen, bare vore innom på korte stopp for å sjå Bodskapskyrkja og Nazareth Village. I fjor sommar (2012) overnatta me to netter på Fauzi Azar Inn før vandringa på Jesus trail. Etter dette har eg kome tilbake til Nasaret fleire gonger, nå også for å overnatta. Det foreløpig siste opphaldet i byen var i haustferien, då Inger og eg var reiseleiarar for ei gruppe av venner og venners venner på pilegrimsvandring på Jesus trail.
I eit avsnitt om fotturar blir faktisk Jesus trail nemnt, framfor det faktum at Israel National Trail går frå nord til sør i landet!
Eg skal sjølv gå Jesus trail på ny seinare i haust, og har absolutt sansen for denne måten å oppleva landet på. Forrige fottur er skildra her. Eg var likevel overraska over at denne vandringsløypa er løfta så høgt opp i ein slik samanheng:
8. Countryside walks are fantastic
The West Bank is crisscrossed by walking trails. Many are devoted to nature, some — such as Birzeit’s Sufi Trails — to culture.
One of the best is the Abraham Path, linking the Palestinian cities of Nablus, Bethlehem and Hebron in a two-week trek. It’s also manageable in shorter day-stages, with overnight stops at homestays and rural guesthouses.
Israelis have a long tradition of nature tourism, centered on national parks, wildlife reserves and forest walks, including the stunning Jesus Trail, which coils through the hills above the sparkling Sea of Galilee.
Visitors can plug into Israel’s network of «zimmers» — rural B&Bs ranging from farm stays to exclusive country retreats.
Notat frå vandring på Chemin de Compostelle 2013, del 1
Eg har nyleg kome heim frå pilegrimsvandring i Frankrike. Saman med Inger har eg gått dei første 280 km av Chemin de Saint Jacques de Compostelle, frå Le Puy-en-Velay. Me har opplevd mykje og hatt herlege dagar! Bildet er tatt ein av dei siste dagane, nær landsbyen Faycelles. Her er det flott utsikt over Lot-dalen.
Dette er noko me har drøymt om å gjera i fleire år. Nå la det seg til rette slik at me kunne begynna på vandringa mot Santiago de Compostela. Spørsmålet var bare kor lang rute me skulle velja. Det ville vera vel langt å starta heimefrå, slik pilegrimane sjølvsagt gjorde det i mellomalderen. Og viss me starta ved Pyreneane, slik mange gjer, var me redde me ville trega etterpå fordi me gjekk glipp av den franske delen av «vegen». Godt påverka av venner som hadde starta i Le Puy, let me derfor denne byen bli utgangspunktet også for oss. Dermed har me begynt på ei vandring som fysisk sett er ca 1500 km lang. Kor mange etappar me kjem til å dela den opp i, anar eg ikkje. Heller ikkje om eg nokon gong kjem fram.
Eg har mange bilder med heim igjen, både dei som er tatt med kamera og dei som bare finst inni meg. Eg satsar på å dela noko av dette med andre her på bloggen i tida framover.
Oppdatering: Her er det eg har skrive på bloggen om pilegrimsvandringa i Frankrike:
Det har kome nokre oppdateringar frå dei som driv og vedlikeheld turløypa Jesus trail i Galilea. Dette er viktig informasjon for meg; eg har planar om å gå Jesus trail på ny seinare i år. Og eg veit at nokre andre som les denne bloggen, også har slike planar.
Den viktigaste informasjonen er nok at ruta er lagt om i området rundt Kibbutz Lavi.
Den israelske avisa Haaretz skriv i dag om Jesus trail og om Maoz Inon som eg traff på gjestehuset hans i Nasaret i sommar: The Gospel Tour, off the beaten track. Avisa legg stor vekt på Maoz» sine tankar om independent travel som alternativ til organisert reiseverksemd.
Sjølv om Hattins horn ikkje hever seg så høgt over slettelandet, er det ei utruleg flott utsikt over store delar av Galilea frå fjellet. Turløypa Jesus trail går over den vulkanske toppen, og her spanderte Inger og eg på oss ein lang pause då me gjekk der i sommar, sjølv om det var tidleg på dagen og sola ikkje hadde begynt å ta skikkeleg i (så det hadde også vore fint å gå vidare). Rundt oss sprang nysgjerrige fjellgrevlingar.
Hattins horn er mest kjent for det store slaget mellom korsfararhæren og Saladin 4. juli 1187. Korsfararane leid eit fullstendig nederlag som snudde den historiske utviklinga i området og som var byrjinga på slutten av korsfarartida. Ikkje så trist, syns du kanskje? Du er i så fall ikkje åleine om å tenkja slik. Med vår tids auge er det eit stort paradoks at korsfararane kunne vera så råe og ukristelege i si kamp for å etablera eit kristent styre i Det heilage landet.
A militant and truculent Christianity, as false as the relics of the «True Cross» round which it was rallied, met its judicial end within view of the scenes where Christ proclaimed the Gospel of Peace, and went about doing good.
(George Adam Smith: The Historical Geography of the Holy Land. Først utgitt 1894. Revidert 1931. Nytt opptrykk 1974. Side 285)
Staden har også ei mykje eldre historie. Blant anna var det ein israelittisk by her i gamaltestamentleg tid. Sjå informasjonsteksten på biletet (som blir større om du klikkar på det).
Eg hadde vore ein gong tidlegare på Hattins horn, faktisk på datoen for slaget, 4. juli, i fjor. Då var eg uheldig (uklok?) og gjekk opp frå austsida gjennom eit ubehageleg kratt, utan å finna nokon sti. Nå fulgte me god sti opp frå sørsida og ned på nordsida, slik Jesus trail går over toppen.
På veg opp passerte me ein konstruksjon der det er skrive eit sitat frå NT. Her kunne me lesa Mark 3,13 (på gamal engelsk):
Så gjekk Jesus opp i fjellet. Han kalla til seg dei han ville, og dei kom til han.
Eg kjenner ikkje historia til denne staden, men ser ikkje bort frå at den er knytt til ein teori frå 1800-talet om at Jesus heldt Bergpreika her. Dette er nemnt på Wikipedia:
Some scholars have identified the hill with the Mount of Beatitudes, where Jesus delivered his Sermon on the Mount. Writing in 1864, Fergus Ferguson describes it as the «supposed» site, because although «its position corresponds with the particulars of the narrative», no one can declare with any certainty that He gave a sermon at that exact spot.»
Er det nokon som kjenner til historia til denne konstruksjonen, er eg interessert.
Oppdatering 24.01.2016:Caspari Center Media Review 22.01.2016 viser faktisk til ein israelsk artikkel som omtaler Hattins Horn som ei mogleg lokalisering av Bergpreika!
Status HaTzafon, January 1, 2016 This article protests the planning of a housing project on the southern slope of Karnei Hittin, as it is not only the location of famous battles such as the Crusader defeat by Saladin in 1187, but also one of the possible locations of the Mount of Beatitudes.
Kana er ein viktig by i Johannesevangeliet. Og det var ein stad eg aldri hadde vore, sjølv etter mange turar til Israel.
Det å koma til Kana var derfor noko eg verkeleg såg fram til då Inger og eg gjekk Jesus trail i sommar.
Det var spesielt å koma dit til fots (frå Nasaret) og flott å oppleva enda ein av dei stadane som spelar ei rolle i Bibelen. Det vil seia, det er ein diskusjon om dette er den korrekte historiske lokaliseringa av det bibelske Kana. Det kjem eg tilbake til.
Kana er i dag ein arabisk by med muslimsk og kristen befolkning. Me overnatta to netter i byen, hos det kristne ekteparet Sami og Suad som driv Cana Wedding Guest House.
Gjestehuset er ein integrert del av heimen deira. Det ligg like ved den fransiskanske bryllaupskyrkja. Kyrkjebiletet er tatt frå terrassen til Sami og Suad. Dei er sterkt knytt til denne kyrkja, som i følgje tradisjonen ligg på staden der det kjente vinunderet skjedde. Me var sjølvsagt innom kyrkja og fekk blant anna sjå steinkar og ei altartavle med motiv frå bryllaupet der Jesus var gjest.
Det er vinunderet i dette bryllaupet Kana er mest kjent for. Historia står i Johannesevangeliet kap 2:
Tredje dagen var det eit bryllaup i Kana i Galilea. Mor til Jesus var der. Også Jesus og læresveinane hans var bedne. Då det var slutt på vinen, sa Jesu mor til han: «Dei har ikkje meir vin.» «Kva vil du meg, kvinne?» svara Jesus. «Min time er enno ikkje komen.» Då sa mor hans til tenarane: «Det han seier dykk, skal de gjera.»
No stod det seks vasskar av stein der, slike som blir nytta i reinsingsskikkane til jødane. Kvart av dei tok to eller tre anker. «Fyll kara med vatn», sa Jesus. Og tenarane fylte dei til randa. Så sa han til dei: «Aus no opp og ber det til kjøkemeisteren.» Det gjorde dei. Kjøkemeisteren smaka på vatnet, som hadde vorte til vin. Han visste ikkje kvar vinen kom frå, men tenarane som hadde aust opp vatnet, visste det. Då ropa han på brudgomen og sa: «Alle andre set først fram den gode vinen, og når gjestene er drukne, kjem dei med den som er dårlegare. Du har gøymt den gode vinen til no.»
Dette var det første teiknet Jesus gjorde; det var i Kana i Galilea. Han openberra sin herlegdom, og læresveinane hans trudde på han.
Dei kristne i Kana er stolte av denne historia og den posisjonen byen har i Johannesevangeliet. Her blir det meir enn gjerne servert Cana Wedding Wine!
Det må også nemnast at dette er ein populær stad å gifta seg. Den helga me var i Kana, var det visstnok ti bryllaup der! Og i tillegg er det mange ektepar som kjem dit for å fornya ekteskapsløfta sine.
Kyrkja er litt over 100 år gamal og bygd på ein gamal kyrkjestad. Det spesielle er at den skal vera ein kopi av katedralen i Salzburg i Østerrike. Det var ein prest frå Salzburg som gjorde teneste i Kana på denne tida! Dei to kyrkjetårna skal i følgje Jacob Firsel i boka Go to Galilee symbolisera brud og brudgom. Og kuppelen? Jo, den symboliserer den evige kjærleiken mellom dei to.
Det eg i tillegg har blitt merksam på, er at bibelteksten om bryllaupet i Kana er ein av dei viktigaste tekstane for den katolske kyrkja i deira mariologi; deira lære om Jomfru Maria. Her viser ho si viktigaste oppgåve; å peika på Jesus og å oppfordra folk til å gjera det han seier.
Kana er i følgje Johannesevangeliet også staden for Jesu andre teikn (Joh 4,46-54) og det er heimstaden til disippelen Natanael (Joh 21,2), som tradisjonen seier er den same som Bartolomeus. Det var derfor også ei Bartolomeus-kyrkje rett i nærleiken av gjestehuset.
Når eg skriv her om Kana, er det den byen som heiter Kfar Kana eg omtalar. Dette er staden der tradisjonen plasserer det bibelske Kana. Men eg vil óg nemna at det er dei som meiner at «Kana i Galilea» låg ein annan stad, der det i dag heiter Khirbet Kana. Dette er ein ubebygd stad med romerske og bysantinske ruinar, 9 km nordvest for Nasaret.
Me overnatta som sagt to netter på gjestehuset i Kana. Første dagsetappe gjekk frå Nasaret til Kana. Neste etappe gjekk frå Kana til Kibbutz Lavi. Sonen til Sami og Suad kom og henta oss på kibbutzen om kvelden, og køyrde oss tilbake neste morgon, så me kunne fortsetja vandringa derfrå. Som dokker forstår; eit familiedrive gjestehus er ein god stad å ta inn!
Relatert stoff: Her er ei preike eg har halde over teksten om bryllaupet i Kana: Frå vatn til vin
Jesus tok ikkje bussen. Korfor skulle me gjera det?
Eit hovudmål for Inger og meg under ferien i Galilea sommaren 2012, var bokstavleg talt å vandra i Jesu fotspor langs den merka løypa Jesus Trail frå Nasaret til Kapernaum. Dette er ein firedagars fottur som tar utgangspunkt i Matt 4,13 der det står at Jesus flytte frå Nasaret og busette seg i Kapernaum.
Jesus Trail går gjennom småbyar, landbruksområde, skog og hei, over fjell og ned ein markert dal. Mange stadar går me på det me her i Norge ville kalla ein traktorveg, andre stadar på gode stigar. Det er stort sett lett å finna fram, for løypa er godt merka.
Eg går gjerne denne turen igjen. Men aldri meir i august! Me var for så vidt klar over kva me gjorde; alle som gir råd om å gå fotturar i Israel, vil seia at ein må unngå den varmaste årstida. Då me likevel viste at me hadde tenkt å gjennomføra dette, fekk me følgjande råd som me så langt som mogleg prøvde å følgja:
Start seinast kl 6 om morgonen og gå til ca kl 10. Ta ein lang pause, ca 5-6 timar, og gå resten av turen seint på ettermiddagen.
Ta med minst 3 liter vatn kvar i sekken. Fyll opp undervegs når det er mogleg.
Følg med på koss kroppen reagerer og stopp når det er nødvendig.
Det er jo umogleg å seia akkurat kvar Jesus gjekk. Jesus Trail følgjer i nokre tilfelle dei mest naturlege fara i terrenget, andre stadar går løypa over fjell med flott utsikt og innom interessante stadar i området.
Oppdatering: Eg har sidan dette blei skrive i 2012, vandra på Jesus Trail fleire gonger, og skrive ein del notat om dette her på bloggen, sjå kategorien Jesus Trail.
Eg kjem sikkert tilbake med bilete og notat frå enkelte stadar undervegs. Men her er nokre glimt frå kva me var innom sommaren 2012:
Dag 1:
Turen starta i Nasaret, den største arabiske byen i Israel. Eit naturleg utgangspunkt er Fauzi Azar Inn. Nasaret ligg i eit fjellområde og det er mange bakkar. Jesus Trail følgjer ein veg som eigentleg er ei trapp (ca 400 trinn) opp gjennom den gamle bydelen.
Midtvegs første dag kom me til Zippori. Her er det ein nasjonalpark med utgravingar etter ein viktig gresk-romersk by som blei bygd på Jesu tid. Det er mange som tenkjer seg at Josef (og kanskje også Jesus) var bygningsmann her.
På ettermiddagen gjekk me gjennom Mash’had, ein liten arabisk by som tradisjonelt er identifisert med Gat-Hefer (2. Kong 14,25), profeten Jona sin fødestad.
Målet for denne dagen var Kana, staden der Jesus gjorde vatn til vin (Joh 2,1 ff). Den fransiskanske kyrkja ligg på staden der dette skal ha skjedd. Gjestehuset ligg like ved.
Dag 2:
Også i Kana startar turen med mange motbakkar til me når toppen av byen.
Vidare følgjer løypa eit høgdedrag til me går ned i Tur’an-dalen. Me ser byen Tur’an på avstand (biletet). Her blir det sagt at korsfararhæren i 1187 gjorde ei fatal feilvurdering som truleg førte til eit øydeleggjande tap i slaget ved Hattins Horn.
Me var innom geitefarmen Yarok Az som ligg nær løypa.
I det viktige vegkrysset Golani Junction er det vegarbeid og me måtte passera midt gjennom dette. Men fordelen var at me kunne gå innom McDonalds!
Vidare gjekk me forbi tydelege restar etter ein romersk veg og gjennom jordbruksområdet på Kibbutz Lavi.
Dag 3:
Framleis gjennom jordbruksområdet på Kibbutz Lavi.
Over Hattins Horn, eit vulkansk fjell med fantastisk utsikt og ei spennande historie, blant anna frå korsfarartida.
Innom Nebi Shu’eib, ein viktig drusisk heilagdom. Her fekk me koma inn og sjå det som skal vera Jetro si grav.
Til Moshav Arbel, ein jødisk landsby som ligg like ved nasjonalparken på Arbel-fjellet.
På ettermiddagen gjekk opp på Arbel-fjellet og såg på den fantastiske utsikta over Gennesaretsjøen.
Dag 4:
Me gjekk ned den markerte «Due-dalen» under Arbel-klippen. Eg ser for meg at dette er ein stad me sikkert kan rekna med at Jesus gjekk, fordi det er den mest naturlege staden å gå ned til området ved den nordvestre breidda av Gennesaretsjøen.
Løypa går gjennom mango-, sitrus- og banan-plantasjar på Ginosar-sletta.
Turen går innom Tabgha, med Brødunderkyrkja og stranda der Jesus skal ha vist seg etter oppstoda.
Me var innom Eremosgrotta som ligg i bakken like ovanfor Tabgha (her).
Målet for vandringa var Kapernaum, «Jesu eigen by», staden som var utgangspunkt for Jesu verksemd. Turen enda i den moderne kyrkja som er bygd over Peters hus. Ei god kjensle av å vera framme ved målet senka seg over oss!
Israel National Trail er nå (august 2012) tatt med på National Geographic si liste over World’s Best Hikes.
Denne løypa (merka med rødt på kartet) er ei 940 km lang merka løype for fotturar frå nord til sør i Israel, nærast som våre merka turistforeningsløyper.
A truly great trail winds into the essence of a place, so when assembling this list of the world’s great hikes we kept an eye on more than the footpath. We looked for walks that travel deeper into a location’s history and culture. Sure, there’s outdoor adventure on each of these 20 hikes, but the trails also tell a rich story. So here they are, the holy grails of trails across the world.
Vil du vera med? I sommar skal eg vera reiseleiar for familie- og ungdomstur til Israel og dei palestinske områda. Me har nokre ledige plassar og det er framleis mogleg å melda seg på. Hinna menighet i Stavanger arrangerer turen, men det er nå opna for at folk frå andre kyrkjelydar og stadar kan vera med.
Det er utruleg mange gamle kyrkjer i Danmark. Eg har nyleg kome heim frå ein god familieferie i Fjellerup. Dermed blei det litt tilfeldig Fjellerup kirke eg fann fram til og fekk gjort meg kjent med. Men den er nok ein god representant for dei mange bygdekyrkjene på Jylland.
Me har lært oss at det normalt er vatn å finna på ein kyrkjegard, og her var det som vanleg (heldigvis) merka med Eau Potable – drikkbart vatn.
Arne Berge 